Χάγιεκ εναντίον Χάγιεκ...

Τις τελευταίες μέρες, η Αμερική βρίσκεται μπροστά σε ένα βαθύ υπαρξιακό δίλημμα : Φρίντριχ Χάγιεκ ή Σάλμα Χάγιεκ ; Ένας νομπελίστας Αυστριακός οικονομολόγος ή μια μέτρια αλλά «εκρηκτική» ηθοποιός από το Μεξικό ; Όλα άρχισαν, την προηγούμενη εβδομάδα όταν ο αμφιλεγόμενος συντηρητικός παρουσιαστής Γκλεν Μπεκ αφιέρωσε την εκπομπή του στο τηλεοπτικό κανάλι «Fox News» στον Φρίντριχ Χάγιεκ (1899-1992) και στο πιο διάσημο βιβλίο του , το «Δρόμος προς τη δουλεία». Το μικρό αυτό σε μέγεθος βιβλίο κυκλοφόρησε το 1944, σε μια εποχή που οι ιδέες του κολλεκτιβισμού κυριαρχούσαν παγκοσμίως . Ύστερα από την κρίση του 1929, που αποδόθηκε στον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό, και την εμπειρία του πολέμου, όπου η κυβέρνηση πήρε υπό τον έλεγχό της βασικούς τομείς της οικονομίας ,ο κυβερνητικός σχεδιασμός θεωρούταν πια από όλες τις παρατάξεις σαν ο μόνος ενδεδειγμένος τρόπος οργάνωσης της οικονομίας. Με το «Δρόμο προς τη Δουλεία», ο Χάγιεκ πήγε κόντρα στο κυρίαρχο ιδεολογικό ρεύμα της εποχής . Με απλό και κατανοητό τρόπο έδειξε πώς ο κεντρικός σχεδιασμός τελικά οδηγεί στη σκλαβιά και στη στέρηση των ατομικών ελευθεριών . Αρχικά ο Χάγιεκ δυσκολεύτηκε να βρει εκδότη και η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε μόνο σε 2000 αντίτυπα που όμως, προς μεγάλη έκπληξη όλων, εξαντλήθηκαν αμέσως. Τα επόμενα χρόνια το βιβλίο μεταφράστηκε σε δεκάδες ξένες γλώσσες, βγήκε σε μορφή κόμιξ , κυκλοφόρησε σε παράνομες εκδόσεις πίσω από το Παραπέτασμα , ενώ πούλησε πάνω από 5.000.000 αντίτυπα. Όπως τόνισε ο Γκλεν Μπεκ, ο «Δρόμος προς τη Δουλεία» ήταν «σαν μια δεξιά γροθιά του Μαϊκ Τάισον ενάντια στο σοσιαλισμό» . Το βιβλίο αυτό σηματοδότησε την αναγέννηση των φιλελεύθερων ιδεών και έδειξε πως υπάρχει και άλλος δρόμος πέρα από τον κεντρικό σχεδιασμό.

Σε μια χώρα , όπου η οικονομική πολιτική του Ομπάμα (αλλά και του Μπους) οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου μεγέθυνση του κράτους , οι προειδοποιήσεις του Χάγιεκ πως ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία οδηγεί στο «δρόμο προς τη δουλεία» ακούστηκαν πιο επίκαιρες από ποτέ για μια μεγάλη μερίδα Αμερικάνων. Λίγες ώρες μετά το τέλος της εκπομπής το βιβλίο του Χάγιεκ ανέβηκε αμέσως στην πρώτη θέση των μπέστ σέλερ , στο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο Amazon.

Όταν όμως , η δημοσιογράφος του περιοδικού «Reason», Κatherine Mangu-Ward επιχείρησε να βάλει τη λέξη Hayek στο ηλεκτρονικό ψαχτήρι του google , ανακάλυψε προς μεγάλη της έκπληξη πως το πρώτο λήμμα δεν αφορούσε τον Αυστριακό οικονομολόγο, αλλά ένα βίντεο με την γνωστή ηθοποιό Σάλμα Χάγιεκ να ουρλιάζει μπροστά στη θέα ενός φιδιού ! Τί γίνεται λοιπόν όταν εκτιμάς τις φιλελεύθερες ιδέες του Φρίντριχ Χάγιεκ αλλά ταυτόχρονα δεν μπορείς να αντισταθείς στα εξωτικά θέλγητρα της Σάλμα; Ένα κρας τεστ μεταξύ των δύο , που κυκλοφορεί εδώ και κάποια χρόνια στο ίντερνετ, προσπαθεί να δώσει λύση στο θεμελιώδες αυτό υπαρξιακό δίλημμα, αλλά η μάχη είναι σκληρή. Η Σάλμα , που ψηφίστηκε στη λίστα του People με τους 50 ομορφότερους ανθρώπους του κόσμου για το 1996, υπερτερεί εύκολα στην εξωτερική εμφάνιση έναντι του Φρίντριχ , που τα κύρια χαρακτηριστικά του ήταν η μεγάλη μύτη και το αστείο μουστάκι. Και οι περισσότεροι θα συμφωνήσουν πως θα περάσεις ένα πιο ευχάριστο βράδυ βλέποντας τη μεγάλη επιτυχία της Σάλμα, «Ντεσπεράντο» παρά διαβάζοντας το «Τιμές και Παραγωγή» ή έστω το … «Νομισματική Θεωρία και Εμπορικοί Κύκλοι» .Από την άλλη όμως , το Νόμπελ Οικονομίας που κατέκτησε ο Φρίντριχ το 1974 αξίζει μάλλον περισσότερο από την υποψηφιότητα της Σάλμα για το ….καλύτερο φιλί, στα κινηματογραφικά βραβεία του ΜΤV το 1996. Όσο για το βάθος της σκέψης των δύο αντιπάλων ; Η ρήση «Το μυαλό δεν μπορεί να προβλέψει την πρόοδο του» του φιλελεύθερου οικονομολόγου μάλλον προδίδει μεγαλύτερο φιλοσοφικό βάθος από το εξομολογητικό «Θέλω να συναντήσω έναν άντρα με μεγαλύτερα αρ…α από μένα» που αποδίδεται στη χυμώδη ηθοποιό.

Εδώ , στην Ελλάδα πάλι, δεν χρειάζεται καν να μπούμε σε τέτοιο δίλημμα. Στο τελευταίο μαρξιστικό οχυρό της Δύσης, ο φιλελευθερισμός θεωρείται υπεύθυνος για όλα τα δεινά της ανθρωπότητας. Ο Φρίντριχ Χάγιεκ είναι παντελώς άγνωστος και δεν θα δείτε ποτέ τα βιβλία του να φιγουράρουν στις λίστες των μπεστ σέλερ. Αν πάλι ψάξετε στα ελληνικά βιβλιοπωλεία, ανάμεσα στους εκατοντάδες τόμους με Τσόμσκι και Μαρξ, για να ξετρυπώσετε την ελληνική μετάφραση του «Δρόμου προς τη Δουλεία» , ατυχήσατε. Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80, κυκλοφόρησε μια ελληνική έκδοση σε περιορισμένα αντίτυπα, η οποία είναι εξαντλημένη εδώ και πολλά χρόνια . Και μην ξεχνάμε βέβαια πως η Σάλμα, κατάγεται από το Μεξικό, μια χώρα που υπέφερε από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, όποτε κερδίζει αυτόματα τη συμπάθεια μας και της συγχωρούμε ακόμη και το ότι κάνει καριέρα στο Χόλυγουντ. Σάλμα-Φρίντριχ, σημειώσατε 1 .

[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend", 18 Ιουνίου -20 Ιουνίου 2010 ]

Ένα "Συμβόλαιο από την Αμερική" για την Ελλάδα

Μπορεί εδώ στην Ευρώπη, να εξακολουθούμε να ζούμε μια …παθιασμένη ιστορία αγάπης με τον πρόεδρο των Η.Π.Α. , όμως στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η εικόνα του χαρισματικού Ομπάμα φαίνεται να έχει ξεθωριάσει για τα καλά . Ειδικά μετά τους κακούς χειρισμούς του στο θέμα της οικολογικής τραγωδίας στον Κόλπο του Μεξικού , το ποσοστό των Αμερικάνων που εγκρίνουν το κυβερνητικό του έργο, πέφτει πια ακόμη και κάτω από το 45% . Το τελευταίο χτύπημα για τον Αμερικάνο πρόεδρο , είναι τα απογοητευτικά νέα στοιχεία για την ανεργία που ανακοινώθηκαν την προηγούμενη εβδομάδα. Από τις 431.000 νέες θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν τον Μάιο (190.000 λιγότερες σε σχέση με τον Απρίλιο), οι 411.000 ήταν προσωρινές προσλήψεις που έγιναν στο Δημόσιο, και πιο συγκεκριμένα στην κρατική υπηρεσία που διενεργεί την απογραφή του 2010. Όταν στις αρχές του 2009 ο Ομπάμα υπέγραφε το πακέτο-μαμούθ κρατικής ενίσχυσης της οικονομίας ύψους 862 δισεκατομμυρίων δολαρίων , υποσχέθηκε πως λόγω αυτού του πακέτου η ανεργία δεν θα ανέβαινε πάνω από το 8%. Σήμερα , η ανεργία βρίσκεται σε ποσοστό άνω του 8% εδώ και 15 μήνες (και πάνω από το 9% εδώ και 12 μήνες). Συνολικά, η αμερικάνικη οικονομία έχασε 2,2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας από τότε που ο Ομπάμα υποσχέθηκε «καλύτερες μέρες» . Αν εξαιρέσεις την , μάλλον σπάνια, περίπτωση να είσαι οπαδός της σκέψης του …Αλέξη Τσίπρα , οπότε και θα πιστεύεις ακράδαντα πως η ανεργία θα μειωθεί με 100.000 προσλήψεις στο Δημόσιο (σύμφωνα με τη ρηξικέλευθη πρόταση του στις πρόσφατες εκλογές) , κατά τ’άλλα, δε χρειάζεται να είσαι οικονομολόγος για να καταλάβεις πως τα κρατικά ελλείμματα και οι κρατικές δαπάνες δε δημιουργούν θέσεις εργασίας. Όταν η κυβέρνηση αυξάνει τις δαπάνες, στερεί πόρους που οι επιχειρηματίες θα μπορούσαν να επενδύσουν και έτσι να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας σε παραγωγικούς τομείς της οικονομίας . Μέχρι και ο Κεϋνσιανός οικονομολόγος Jeffrey Sachs το παραδέχτηκε πρόσφατα στην πρωινή εκπομπή του τηλεοπτικού καναλιού MSNBC : «Το πακέτο Ομπάμα απέτυχε!»

Ενώ ο Ομπάμα επιμένει να αυξάνει τις δαπάνες και να οδηγεί την αμερικάνικη οικονομία σε αδιέξοδο , το περίφημο «Tea Party» , «το πιο δυναμικό πολιτικό κίνημα στην Αμερική», σύμφωνα με τον «Economist» , που υποστηρίζει την ανάγκη για μια μικρότερη και πιο οικονομική κυβέρνηση, δημοσίευσε πριν λίγες μέρες μια λίστα πολιτικών και μάλιστα καλεί τους υποψηφίους στις προσεχείς εκλογές του Νοεμβρίου να την προσυπογράψουν. Η λίστα λέγεται «Συμβόλαιο από την Αμερική». Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από το «Συμβόλαιο Με την Αμερική», την περίφημη πολιτική πλατφόρμα με την οποία οι Ρεπουμπλικάνοι κέρδισαν θριαμβευτικά τις εκλογές για το Κογκρέσσο και τη Γερουσία το 1994. Αυτή τη φορά όμως, η πρόθεση «με» έχει αντικατασταθεί με το «από» για να δηλώσει πως το αίτημα για μικρότερο κράτος προέρχεται πια από τα κάτω και όχι από πάνω, όπως το 1994. Βέβαια, αν βασίζετε την ενημέρωση σας στα ελληνικά ΜΜΕ τα μέλη του «Tea Party» δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ομάδα από «άξεστους χωριάτες», «ακροδεξιούς» και «ρατσιστές» (χαρακτηρισμοί που αλίευσα τους τελευταίους μήνες στον ελληνικό Τύπο, κάθε πολιτικής απόχρωσης). Αναρωτιέμαι βέβαια τι το ακροδεξιό μπορεί να έχει ένα κίνημα που υποστηρίζει αρχές όπως η μείωση των κρατικών δαπανών και η χαμηλή φορολογία, αλλά αυτό μάλλον θα πρέπει να το απαντήσουν οι Έλληνες opinion makers . Μεταξύ άλλων, το Συμβόλαιο ζητάει :

-Μια συνταγματική προσθήκη που θα απαιτεί ισοσκελισμένο προϋπολογισμό και πλειοψηφία 2/3 στη Βουλή για να εγκριθεί κάθε αύξηση φορολογίας .
-Την υιοθέτηση ενός απλού και μοναδικού φορολογικού συντελεστή και αντικατάσταση του φορολογικού κώδικα με νέο που δεν θα είναι μεγαλύτερος από 4.543 λέξεις, όσο δηλαδή το μέγεθος του Συντάγματος (ο τωρινός κώδικας αγγίζει τις 3.5 εκατομμύρια λέξεις!) .
-Δημιουργία ενός ανεξάρτητου σώματος που θα καταγράψει τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες και προγράμματα και θα εκτιμήσει αν πρέπει να περάσουν στην αρμοδιότητα των τοπικών αρχών, αν πρέπει να μεταρρυθμιστούν ή να καταργηθούν .
-Θέσπιση ανώτατου ορίου που θα περιορίζει την ετήσια αύξηση των ομοσπονδιακών κρατικών δαπανών και θα ισούται με το άθροισμα του πληθωρισμού συν την ετήσια αύξηση του πληθυσμού.
-Οριστική παύση όλων των αυξήσεων σε κάθε είδους φορολογία, που έχει προγραμματιστεί για το 2011.

Mε τις κρατικές δαπάνες να βρίσκονται εκτός ελέγχου και τα ελλείμματα να έχουν εκτοξευτεί στα ύψη σε όλο τον Δυτικό Κόσμο, όλοι πια βρισκόμαστε στο ίδιο καράβι. Αν αφήσουμε λίγο στην άκρη την Οbama-mania , ίσως αυτές οι προτάσεις από το….ρατσιστικό «Tea Party» να είναι μια καλή βάση για την εξυγίανση της δημοσιονομικής κατάστασης και στην Ελλάδα.

[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend", 11 Ιουνίου -13 Ιουνίου 2010 ]

Τα ελλείμματα ως ιδεολογία

Ακολουθώντας μια παράδοση εκατοντάδων ετών, η Βασίλισσα Ελισάβετ έφτασε με κάθε μεγαλοπρέπεια στο Κοινοβούλιο και για μια ακόμη φορά στη μακρόχρονη θητεία της ανέγνωσε το «Λόγο του Θρόνου», δηλαδή τις προγραμματικές δηλώσεις της νέας της κυβέρνησης. Αυτό όμως που διέφερε , ήταν πως για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, οι προγραμματικές δηλώσεις θέτουν σαν πρωταρχικό στόχο τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και μάλιστα αυτός ο στόχος συνοδεύεται και από συγκεκριμένα μέτρα . Με πρωτόγνωρη ταχύτητα για μια νέα κυβέρνηση, η Συμμαχία Συντηρητικών-Φιλελεύθερων Δημοκρατών , ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές τάσεις, ανακοίνωσε ένα αναλυτικό πρόγραμμα περικοπών των δημοσίων δαπανών , ύψους 6,25 δισεκατομμυρίων λιρών. Οι περικοπές αυτές είναι το φυσικό επακόλουθο της πολιτικής που ακολούθησε το Εργατικό Κόμμα τα προηγούμενα 13 χρόνια. Μια πολιτική που εκτόξευσε το έλλειμμα στο …«ελληνικό» 12% , ενώ οι κρατικές δαπάνες έφτασαν μέσα σε δέκα χρόνια από το 37% στο…53% του ΑΕΠ . Από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, καμιά ευρωπαϊκή χώρα δεν αύξησε τόσο πολύ τις κρατικές της δαπάνες σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

Και μπορεί το Εργατικό Κόμμα και ο αντιπολιτευόμενος Τύπος να καταγγέλλουν την …αναλγησία και τις «δρακόντειες περικοπές» που θα εφαρμόσει η νέα κυβέρνηση , όμως η πραγματικότητα είναι πως ακόμη και με αυτά τα μέτρα το χρέος και οι δημόσιες δαπάνες θα συνεχίσουν να αυξάνονται, απλά με πιο αργούς ρυθμούς . Μπορεί το ποσό των 6,25 δισεκατομμυρίων να φαίνεται τεράστιο , όμως δεν αντιπροσωπεύει παρά το 1% των ετήσιων κρατικών δαπανών, ή αλλιώς όσα ξοδεύει το τεράστιο, πια, βρετανικό κράτος μέσα σε μόλις δυο εβδομάδες. Βέβαια, ο νέος υπουργός Οικονομικών Τζορτζ Όσμπορν έκανε σαφές πως αυτές οι περικοπές έχουν περισσότερο συμβολικό χαρακτήρα και πως είναι μόνο το πρώτο βήμα σε ένα μακρύ και ανηφορικό δρόμο . Υπάρχουν όμως τομείς όπως η διεθνής βοήθεια, ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Άμυνας και το Εθνικό Σύστημα Υγείας που οι δαπάνες αυξάνονται. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις , οι εξαγγελθείσες περικοπές δεν είναι ακριβώς…περικοπές .

Όπως επισημαίνει ο Gerald Warner στον «Daily Telegraph» , ενώ η κυβέρνηση κάνει λόγο για μείωση του προϋπολογισμού στην ανώτατη εκπαίδευση κατά 200 εκατομμύρια λίρες και μείωση του αριθμού των φοιτητών κατά 10.000 , στην πραγματικότητα οι… περιβόητες περικοπές δεν είναι μείωση στις τωρινές δαπάνες, αλλά περιορισμός των αυξήσεων που έχουν σχεδιαστεί για το μέλλον . Πιο συγκεκριμένα, πριν δύο μήνες, η τότε κυβέρνηση των Εργατικών ανακοίνωσε πως θα δώσει στα πανεπιστήμια επιπλέον 270 εκατομμύρια λίρες για το ακαδημαϊκό έτος 2010-2011, με την πρόθεση να δημιουργηθούν 20.000 νέες θέσεις για φοιτητές. Η νέα κυβέρνηση απλά περιορίζει την αύξηση των δαπανών σε 70 εκατομμύρια , αντί για 270 και τις νέες φοιτητικές θέσεις σε 10.000 αντί για 20.000, και αυτή την πολιτική τη βαφτίζει …«περικοπές»! Σε μια χώρα , που έχει ήδη πολλά πανεπιστήμια, και πολλούς φοιτητές, (τελικά δεν εφαρμόζει μόνο η Ελλάδα το περίφημο «κάθε πόλη και το ΑΕΙ της , κάθε χωριό και το ΤΕΙ του » ), ακόμη και μια κυβέρνηση αποφασισμένη να κάνει τις μεγαλύτερες περικοπές στην μεταπολεμική ιστορία , δε φαίνεται ικανή να αμφισβητήσει το …δημοκρατικό δικαίωμα κάθε νέου, ανεξαρτήτως προσόντων , να αποκτήσει τον …επίζηλο τίτλο του ακαδημαϊκού πολίτη (με έξοδα των φορολογουμένων, βεβαίως) .

Και εδώ βρίσκεται το πρόβλημα. Μπορεί στη Μ.Βρετανία , ο Γκόρντον Μπράουν να έχει αποχωρήσει, μπορεί στην Ελλάδα το μεταπολιτευτικό μοντέλο να έχει χρεωκοπήσει, αλλά παρόλα αυτά ο κρατισμός και η ιδέα πως οι αυξημένες δημόσιες δαπάνες σημαίνουν αυτόματα και καλύτερες υπηρεσίες δεν έχει ακόμη ηττηθεί σε ιδεολογικό επίπεδο. Οι περικοπές των δαπανών παρουσιάζονται από τις περισσότερες κυβερνήσεις απλά σαν αναγκαίο κακό , σαν κάτι προσωρινό προτού ξαναγυρίσουμε πάλι , με μεγαλύτερο ενθουσιασμό ίσως , στο ίδιο , κρατικίστικο μοντέλο , που μας έφτασε στη σημερινή κατάσταση. Οι κάτοικοι της Ευρώπης , εθισμένοι σε δεκαετίες μεγάλου κράτους και γενναιόδωρων κοινωνικών προγραμμάτων, ακόμη περιμένουν για τους πολιτικούς εκείνους που θα υποστηρίξουν σε ηθικό επίπεδο την ανάγκη μείωσης των κρατικών δαπανών, που θα εξηγήσουν πως το «Μεγάλο Κράτος» φέρνει λιγότερη δικαιοσύνη και ελευθερία και θα βρουν τρόπους ώστε η εξουσία να μεταφερθεί από το κράτος στην κοινωνία . Χωρίς την εμπέδωση μιας τέτοιας νοοτροπίας , όσα μέτρα και να ψηφιστούν , οι κρατικές δαπάνες θα συνεχίζουν να αυξάνονται, το χρέος θα γίνεται όλο και μεγαλύτερο και η άλλοτε πλούσια Ευρώπη θα μπει οριστικά στο δρόμο της παρακμής .


[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend", 28 Μαϊου -30 Μαϊου 2010 ]