Τις τελευταίες δεκαετίες η Μ. Βρετανία υπήρξε για την υπόλοιπη Ευρώπη ένα πραγματικό εργαστήρι ιδεών και πολιτικών . Από εδώ, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ξεκίνησαν οι ιδιωτικοποιήσεις και η απελευθέρωση των αγορών , που εφαρμόστηκαν τα επόμενα χρόνια και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Εδώ ακούστηκε για πρώτη φορά , στα μέσα της δεκαετίας του ’90, ο περίφημος «Τρίτος Δρόμος» του Τόνυ Μπλερ, το παράδειγμα του οποίου ακολούθησαν σχεδόν όλοι ηγέτες της σοσιαλδημοκρατίας στην ευρωπαϊκή ήπειρο . Μήπως λοιπόν η «Μεγάλη Κοινωνία», που προβάλλει σε αυτές τις εκλογές ο ηγέτης των Συντηρητικών Ντεϊβιντ Κάμερον, είναι η επόμενη «Μεγάλη Ιδέα» που μας έρχεται από τη Γηραιά Αλβιώνα και θα επηρεάσει τα επόμενα χρόνια τις ζωές όλων μας ;
Η «Μεγάλη Κοινωνία» , προτείνεται σαν το αντίπαλο δέος στο «Μεγάλο Κράτος» των Εργατικών. Η νέα ιδεολογική πρόταση των Συντηρητικού Κόμματος, αναιρεί την περίφημη ρήση της Μάργκαρετ Θάτσερ πως «δεν υπάρχει κοινωνία». Για τον Ντεϊβιντ Κάμερον, υπάρχει κοινωνία. Απλά δεν πρέπει να ταυτίζεται με το κράτος. Δεκατρία χρόνια διακυβέρνησης της Μ. Βρετανίας από τους Εργατικούς, οδήγησαν σε μια θεαματική αύξηση των κρατικών δαπανών. Παρ’όλα αυτά όμως, σύμφωνα με το κόμμα της αντιπολίτευσης , τα κοινωνικά προβλήματα δεν λύθηκαν. Το «Μεγάλο Κράτος» καλλιέργησε μια κουλτούρα ανευθυνότητας στους πολίτες, με αποτέλεσμα η φτώχια και η εγκληματικότητα να αυξάνονται , όλο και περισσότερες οικογένειες να διαλύονται και ο κοινωνικός ιστός να έχει διαρραγεί. Το μανιφέστο των Συντηρητικών πιστεύει πως ήρθε ο καιρός να εγκαταλείψουμε την προσέγγιση πως το κράτος και οι ανώνυμοι γραφειοκράτες έχουν τις λύσεις , και να εμπιστευτούμε τους πολίτες. Έτσι θα δημιουργηθεί μια κοινωνία όπου οι πολίτες θα συνεργάζονται σε τοπικό επίπεδο για να λύσουν τα προβλήματα τους και η κινητήρια δύναμη της προόδου θα είναι η κοινωνική υπευθυνότητα και όχι ο κρατικός έλεγχος. Φορείς της «Μεγάλης Κοινωνίας» θα είναι οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) , τα φιλανθρωπικά σωματεία και οι εθελοντικές ομάδες πολιτών που θα συσταθούν σε επίπεδο γειτονιάς . Με μια πρώτη ματιά, η πολιτική που προτείνει το «Συντηρητικό Κόμμα» είναι πιο ριζοσπαστική ακόμη και από αυτή της Μάργκαρετ Θάτσερ, που ποτέ δεν τόλμησε να αγγίξει τις δομές του κοινωνικού κράτους, ενώ αποτελεί ανατροπή, όχι μόνο του μοντέλου των τελευταίων 13 χρόνων, αλλά και ολόκληρου του συγκεντρωτικού κρατικίστικου μοντέλου που κυριάρχησε στη Μ. Βρετανία και την υπόλοιπη Ευρώπη, από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά.
Όμως , αρκεί μια ανάγνωση στο πρόγραμμα των Συντηρητικών και στις ομιλίες του Ντεϊβιντ Κάμερον, για να καταλάβει κανείς πως τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Το προεκλογικό μανιφέστο του κόμματος είναι ξεκάθαρο για το ρόλο που θα έχει η κυβέρνηση στην οικοδόμηση της «Μεγάλης Κοινωνίας» : «Το χτίσιμο της Μεγάλης Κοινωνίας …θα απαιτήσει έναν ενεργητικό ρόλο από το κράτος. Το κράτος πρέπει να δραστηριοποιηθεί για να παροτρύνει και να επιταχύνει την κοινωνική ανανέωση. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το κράτος για να ξαναφτιάξουμε την κοινωνία». Οι δραστηριότητες των πολιτών , λοιπόν, δε θα είναι αυθόρμητες και «από κάτω» αλλά αντίθετα θα οργανώνονται και, κυρίως, θα χρηματοδοτούνται από το κράτος. Επιπλέον, πέντε χιλιάδες , κρατικά χρηματοδοτούμενοι , ακτιβιστές θα ξεχυθούν στις γειτονιές των βρετανικών πόλεων και θα διδάξουν στους πολίτες πώς να συνεργάζονται. Έτσι, κάτω από την …καλοκάγαθη κηδεμονία των «ακτιβιστών» του Κάμερον, η Βρετανία θα εκπαιδευτεί ώστε να γίνει ένα …έθνος ιδανικών πολιτών. Και αν όλο αυτό το σχέδιο, σας φέρνει στο νου την… εισβολή των Ερυθροφρουρών στην κινέζικη επαρχία επί Πολιτιστικής Επανάστασης του Μάο (όπως παρατήρησε σκωπτικά ο συντηρητικός σχολιαστής του «Daily Telegraph», Gerald Warner) υπάρχουν και άλλες προτάσεις στη «Μεγάλη Κοινωνία», που αναδύουν ένα άρωμα μεταμοντέρνου , βελούδινου κρατικού πατερναλισμού με ολίγη από φασισμό Μεσοπολέμου . Έτσι, θα καθιερωθεί κοινωνική θητεία (ευτυχώς όχι υποχρεωτική) για 16χρονους, ώστε να καλλιεργήσουν όλες τις ικανότητες που χρειάζονται για να γίνουν «καλοί και υπεύθυνοι πολίτες», ενώ μια μέρα το χρόνο θα γιορτάζεται επίσημα η «Μεγάλη Κοινωνία» με διάφορες εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα . Σύμφωνα με το πρόγραμμα, ο στόχος είναι κάθε πολίτης να ανήκει στην ομάδα της γειτονιάς του .
Τελικά, το φιλόδοξο πλάνο του Κάμερον, ενώ επαγγέλλεται το τέλος του «Μεγάλου Κράτους», πετυχαίνει ακριβώς το αντίθετο. Θα κατευθύνει την κρατική χρηματοδότηση από κεντρικό σε τοπικό επίπεδο, γεγονός που ίσως αποδειχτεί ακόμη πιο δαπανηρό για τους φορολογούμενους. Και το πιο ανησυχητικό είναι πως θα επεκτείνει ανεπίτρεπτα την κρατική εξουσία, αφού ουσιαστικά θα κρατικοποιηθούν και οι δραστηριότητες της κοινωνίας των πολιτών. Το γεγονός πως οι φορείς της « Μεγάλης Κοινωνίας» δεν θα είναι επίσημα κρατικοί, δεν έχει και τόση σημασία. Το κράτος θα πληρώνει, και, ως γνωστόν όποιος πληρώνει , σημαίνει πως έχει και τον έλεγχο . Το πλάνο του Κάμερον θυμίζει ανησυχητικά τον περιβόητο «συμπονετικό συντηρητισμό» του Τζορτζ Μπους , που υποστήριζε πως η διάθεση κρατικών κονδυλίων σε εθελοντικές ομάδες , φιλανθρωπικές οργανώσεις και εκκλησίες θα έδινε λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα . Τελικά, κανένα από τα προβλήματα δεν αντιμετωπίστηκε , κάποιες οργανώσεις συνδεδεμένες με το Ρεπουμπλικάνικο Κόμμα εισέπραξαν ζεστό κρατικό χρήμα και η κυβέρνηση Μπους αποχώρησε αφήνοντας πίσω της ένα κράτος πιο μεγάλο από κάθε άλλη φορά στην αμερικάνικη ιστορία.
Η κοινωνία των πολιτών μπορεί πράγματι να παίξει ένα σημαντικό ρόλο και να υποκαταστήσει την αργοκίνητη, σπάταλη, και αναποτελεσματική κρατική μηχανή , ειδικά στην εποχή μας που το κεϋνσιανό μοντέλο του «Μεγάλου Κράτους» δείχνει να καταρρέει κάτω από το βάρος των ελλειμμάτων που δημιούργησε. Επιπλέον, η κινητοποίηση των πολιτών μπορεί να δημιουργήσει μια κοινωνία συνεκτική, δυναμική και ζωντανή, που τα μέλη της θα παίρνουν πρωτοβουλίες και δε θα εξαρτώνται από το κράτος , και η κοινωνική αλληλεγγύη θα είναι υπόθεση όλων μας και όχι δουλειά κάποιας απρόσωπης γραφειοκρατίας. Μια τέτοια κοινωνία με αυξημένο το αίσθημα της αυθόρμητης συνεργασίας μεταξύ των μελών της , αποτελεί το θεμέλιο μιας δημοκρατικής και φιλελεύθερης πολιτείας, όπως πίστευε και ο Αλέξης Ντε Τοκβιλ . Αυτό όμως δεν θα επιτευχθεί με την περαιτέρω ενίσχυση του κράτους, αλλά με αποχώρηση του από δραστηριότητες που μονοπωλεί εδώ και δεκαετίες, και μείωση της φορολογίας ώστε οι πολίτες , να έχουν περισσότερα χρήματα στη διάθεση τους για να αναλάβουν έναν πιο έντονο κοινωνικό ρόλο και να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους. Όπως τόνισε και ο Daniel Johnson στο περιοδικό «Standpoint», «το καλύτερο πράγμα που μπορεί να κάνει μια μελλοντική κυβέρνηση Κάμερον για να δημιουργήσει ένας έθνος Καλών Σαμαρειτών, είναι να αφήσει τους πολίτες να κρατήσουν περισσότερα από τα κέρδη τους , και μετά απλά να βγει από το δρόμο τους». Όσο για την Ελλάδα, αυτή τη φορά βρεθήκαμε στην πρωτοπορία. Με το 70% των εγχώριων ΜΚΟ να χρηματοδοτούνται από το κράτος και μια ανάπηρη κοινωνία των πολιτών, ανίκανη να κάνει οτιδήποτε δίχως την κρατική βοήθεια, μάλλον μπορούμε να υπερηφανευόμαστε πως εφαρμόσαμε τη «Μεγάλη Κοινωνία» πριν από τον Κάμερον!
[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend", 23-25 Απριλίου 2010 ]
