Κλίμα-γκεϊτ : Η σκοτεινή πλευρά της «παγκόσμιας υπερθέρμανσης»

Phil Jones , Michael Mann, Keith Briffa, Kevin Trenberth…Κατά πάσα πιθανότητα, δεν έχετε ακούσει ποτέ αυτά τα ονόματα. Και όμως, οι επιστημονικές τους έρευνες και ανακοινώσεις, έχουν αλλάξει τις ζωές όλων μας τα τελευταία χρόνια. Βλέπετε, οι παραπάνω κύριοι είναι κάποιοι από τους επιφανείς επιστήμονες που , σε αγαστή συνεργασία με τις κυβερνήσεις και τα ΜΜΕ, μας έχουν πείσει πως η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας είναι γεγονός και οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Η θεωρία της πλανητικής υπερθέρμανσης εκλαμβάνεται πια σαν η μοναδική αλήθεια και όσοι διαφωνούν μπαίνουν στο περιθώριο και αντιμετωπίζονται περίπου σαν τους …αρνητές του Ολοκαυτώματος. Χάρη σε αυτό το υποτιθέμενο επιστημονικό κονσένσους, οι κυβερνήσεις επιβάλλουν νέους «οικολογικούς» φόρους και ψηφίζουν δρακόντειες νομοθεσίες , επιχειρήσεις εξασφαλίζουν ζεστό κρατικό χρήμα που διοχετεύεται για τη στήριξη της λεγόμενης «πράσινης οικονομίας» , τα ΜΜΕ ανεβάζουν τις θεαματικότητές τους παίζοντας με τους φόβους μας, και ξοφλημένοι πολιτικοί κερδίζουν Νόμπελ. Οι πολίτες πληρώνουν τεράστια πόσα , είτε μέσω της φορολογίας είτε μέσω πιο ακριβών τιμολογίων, αλλά οι αντιδράσεις τους είναι ελάχιστες. Εξάλλου , όλα αυτά γίνονται για καλό σκοπό, όπως μας λένε . Και όμως μια ιστορία που είδε το φως της δημοσιότητας αυτές τις μέρες, και στην οποία εμπλέκεται η αφρόκρεμα των επιστημόνων που υποστηρίζουν τη θέση της «ανθρωπογενούς πλανητικής υπερθέρμανσης» , φανερώνει πως πίσω από τα μεγάλα λόγια περί σωτηρίας του πλανήτη και τη δήθεν επιστημονική ομοφωνία , κρύβονται σκληρές διαμάχες , παραποίηση στοιχείων και ερευνητές που ενδιαφέρονται περισσότερο να προωθήσουν μια πολιτική ατζέντα παρά την επιστημονική έρευνα.

Στα μέσα Νοεμβρίου , άγνωστοι χάκερς υπέκλεψαν περίπου 61 megabytes εμπιστευτικού υλικού από τους υπολογιστές του Τμήματος Κλιματικής Έρευνας του Πανεπιστημίου East Anglia και το διοχέτευσαν στο ίντερνετ . Το υλικό περιλαμβάνει περίπου 3000 ντοκουμέντα και 1079 emails που αντάλλαξαν μερικοί από τους κορυφαίους επιστήμονες που ασχολούνται με την κλιματική αλλαγή. Από το υλικό αυτό φαίνεται πως οι επιστήμονες κατασκεύασαν ή έκρυψαν στοιχεία ώστε να στηρίξουν τη θέση τους πως η πλανητική υπερθέρμανση είναι υπαρκτή και προκαλείται από τον άνθρωπο. Σε ένα email , ο Philip Jones, Διευθυντής του Τμήματος Κλιματικής Έρευνας του East Anglia,παραδέχεται πως εφάρμοσε ένα «κόλπο» ώστε να κρύψει την πτώση της θερμοκρασίας τα τελευταία 20 χρόνια. Σε άλλο σημείο, ο ίδιος επιστήμονας αναφέρεται σε μελέτες που αμφισβητούν τη θεωρία της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής και τονίζει : «Καμιά από αυτές τις μελέτες δεν πρέπει να περιληφθεί στην έκθεση του IPCC (σ.σ. το όργανο του Ο.Η.Ε. που ασχολείται με την κλιματική αλλαγή). Ο Kevin κι εγώ θα τις κρατήσουμε με κάποιο τρόπο εκτός». Ο , περί ου ο λόγος, Kevin Trenberth πάλι, από το Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικής Έρευνας των Η.Π.Α. παραδέχεται πως δεν υπάρχουν στοιχεία που να στηρίζουν τη θέση πως η θερμοκρασία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Όπως γράφει σε ένα email : «Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την έλλειψη υπερθέρμανσης…Το σύστημα παρατήρησης που έχουμε είναι ανεπαρκές» . Από άλλο σημείο του υλικού, προκύπτει πως είναι πιθανόν οι συγκεκριμένοι ερευνητές να εμπλέκονται σε παράνομη καταστροφή στοιχείων που τιμωρείται από τη νομοθεσία. Όταν οι αμφισβητίες της κλιματικής αλλαγής επικαλέστηκαν το νόμο περί ελεύθερης πρόσβασης σε πληροφορίες, για να μάθουν τα ανεπεξέργαστα στοιχεία για το κλίμα , που συμπεριλήφθηκαν στην έκθεση του IPCC που είναι γνωστή σαν AR4, οι εμπλεκόμενοι επιστήμονες φαίνεται πως δεν ήθελαν γίνουν γνωστά στο ευρύ κοινό τα emails που αντάλλαξαν για το θέμα . Έτσι , ο Phil Jones γράφει στον Michael Mann, από το Πανεπιστήμιο της Virginia : «Μπορείς να διαγράψεις τα emails που έστειλες στον Keith για το AR4 ; Ο Keith θα κάνει το ίδιο ." Τέλος, σε μια σπάνια επίδειξη …ανθρωπιάς, οι εν λόγω επιστήμονες , χαρακτηρίζουν την είδηση του θανάτου ενός συναδέλφου τους, που αμφισβητεί την κλιματική αλλαγή, σαν…«χαρμόσυνο νέο» !

Κι όμως το «Κλίμα-γκεϊτ», «ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στην ιστορία της σύγχρονης επιστήμης» , σύμφωνα με τον Αυστραλό δημοσιογράφο Andrew Bolt , αντιμετωπίστηκε αρχικά με αδιαφορία από τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Και αναγκάστηκαν να το καλύψουν μόνο όταν το θέμα κυριάρχησε στο ίντερνετ και στα μπλογκς. Το αξιοσημείωτο είναι πως οι εμπλεκόμενοι στην υπόθεση δεν έχουν αρνηθεί ακόμη την αυθεντικότητα αυτού του υλικού . Απλά υποστηρίζουν πως οι επικριτές τους απομόνωσαν επίτηδες κάποια σημεία ώστε να δημιουργηθούν λανθασμένες εντυπώσεις και πως, ούτως ή άλλως, πρόκειται για ιδιωτικά emails που η κλοπή και η αναπαραγωγή τους στο ιντερνετ είναι σοβαρή εγκληματική πράξη και τιμωρείται ποινικά. Όμως κατά πόσο αποτελεί ιδιωτική υπόθεση ένα θέμα που συνδέεται άμεσα με πολιτικές αποφάσεις που θα αλλάξουν ριζικά την παγκόσμια οικονομία και θα επηρεάσουν τις ζωές όλων μας τις επόμενες δεκαετίες ;

Ίσως είναι ακόμη νωρίς για να βγάλουμε συμπεράσματα για το πώς θα εξελιχθεί αυτή η υπόθεση. Το μόνο σίγουρο είναι πως κάτι σάπιο υπάρχει στον… «αγγελικό» κόσμο της οικολογικής «ευαισθησίας».

[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend" , 27-29 Νοεμβρίου 2009 ]

Όταν η παραγωγή πλούτου τιμωρείται…

Σε μια εποχή που οι «πλούσιοι» (με ή χωρίς εισαγωγικά) του πλανήτη , βρίσκονται στο στόχαστρο, και μάλιστα από πολλούς θεωρούνται υπεύθυνοι για την οικονομική κρίση , στην Ελλάδα , τη χώρα του σοσιαλιστικού λαϊκισμού , δε θα μπορούσαμε παρά να βρισκόμαστε στην πρωτοπορία της νέας ιδεολογικής μόδας ! Πέρσι, η κυβέρνηση της «φιλελεύθερης» Νέας Δημοκρατίας, επέβαλε έκτακτη εισφορά στα υψηλά εισοδήματα. Φέτος, το σοσιαλιστικό ΠΑΣΟΚ προχώρησε στην έκτακτη φορολόγηση των κερδών των μεγάλων επιχειρήσεων και των τραπεζών, ενώ τη λυπητερή θα την πληρώσουν και οι ιδιοκτήτες ακινήτων εφόσον η περιουσία τους υπερβαίνει σε αντικειμενική αξία τα 400.000 ευρώ. Μάλιστα σύμφωνα με ρεπορτάζ του «Βήματος», η έκτακτη φορολόγηση στα υψηλά εισοδήματα πρόκειται να γίνει μόνιμη. Και αυτό γιατί στον διάλογο για τις αλλαγές στο φορολογικό σύστημα θα διατυπωθεί η πρόταση για την καθιέρωση ανώτατου συντελεστή φορολογίας 45% για όλα τα εισοδήματα άνω των 60.000 ευρώ ετησίως αντί του 40% που ισχύει σήμερα. Προτού, φουσκώσουμε όμως από εθνική υπερηφάνεια, για την … «κοινωνικά ευαίσθητη» πολιτική των κυβερνήσεών μας, ας δούμε τι αποτελέσματα φαίνεται να έχουν παρόμοια μέτρα στην , πάλαι πότε, φιλελεύθερη Γηραιά Αλβιώνα.

Ήταν τον περασμένο Απρίλιο όταν ο Υπουργός Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου , Άλιστερ Ντάρλινγκ, με μια κίνηση που θύμιζε το ένδοξο σοσιαλιστικό παρελθόν του κόμματός του, ανακοίνωσε πως η φορολογία στα εισοδήματα άνω των 150.000 λιρών θα αυξηθεί από το 40% στο 50%. Η απόφαση αυτή ήταν εξαιρετικά δημοφιλής τόσο στα ΜΜΕ όσο και στην κοινή γνώμη. Ακόμη και οι Συντηρητικοί του Ντεϊβιντ Κάμερον ανακοίνωσαν πως δεν πρόκειται να μειώσουν τη φορολογία τα προσεχή χρόνια, λόγω της άσχημης κατάστασης των δημόσιων οικονομικών. Για πολλούς αναλυτές , αυτή η απόφαση της κυβέρνησης Μπράουν σήμανε και το τέλος της «φιλελεύθερης εποχής» που άρχισε με τις μεταρρυθμίσεις της Θάτσερ τη δεκαετία του ’80 και οδήγησε στην ανάδειξη του Λονδίνου σε παγκόσμιο οικονομικό κέντρο. Από τον Απρίλιο του 2010, που θα ισχύσει η νέα φορολογία η Μ. Βρετανία θα έχει το μεγαλύτερο συντελεστή στα υψηλά εισοδήματα σε σχέση με όλους τους ανταγωνιστές της. Στην κομμουνιστική Κίνα, στη Γερμανία και στην Αυστραλία φτάνει το 45%, στην Ιταλία 43%, στην Ιρλανδία 41% , στη Γαλλία 40% και στις Η.Π.Α 35%.

Ευτυχώς ή δυστυχώς, τα πράγματα συνήθως δεν εξελίσσονται σύμφωνα με τις φιλόδοξες ασκήσεις επί χάρτου των μαθητευόμενων μάγων , που τυχαίνει να μας κυβερνούν . Από τον Απρίλιο, δεν περνάει εβδομάδα που κάποια εταιρεία ή κάποιος εύπορος ιδιώτης να μην ανακοινώσει την απόφαση του ή τα σχέδια του να εγκαταλείψει τη Μ. Βρετανία λόγω της υψηλής φορολογίας. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας «Daily Telegraph», hedge funds που διαχειρίζονται κεφάλαια ύψους 10 δισεκατομμυρίων λιρών μεταφέρθηκαν τον τελευταίο χρόνο στην Ελβετία ενώ σύμφωνα με πληροφορίες 48 άλλες παρόμοιες εταιρίες σκέφτονται να μεταφέρουν την έδρα τους. Η avant garde καλλιτέχνης Tracey Amin ανακοίνωσε τον προηγούμενο μήνα την απόφαση της να μετακομίσει στη Γαλλία επειδή οι φόροι στη Μ.Βρετανία είναι πολύ υψηλοί και «δεν υπάρχουν κίνητρα για να δουλέψεις σκληρά» . Ο , βραβευμένος με Όσκαρ, Βρετανός ηθοποιός Michael Caine απείλησε πως θα επιστρέψει στην Αμερική, προσθέτοντας με οργή : «Έχουμε 3.5 εκατομμύρια δικαιούχους επιδομάτων, και εγώ που είμαι 76 χρονών, δουλεύω από τις 6 το πρωί για να τους συντηρήσω . Ας στρωθούν όλοι στη δουλειά, , ώστε να εξοικονομήσουμε κάποια δισεκατομμύρια και να μπορέσουμε να μειώσουμε τους φόρους». Ο Guy Hands,πρόεδρος της εταιρίας Terra Firma, πούλησε το σπίτι του στο Λονδίνο και μετακινήθηκε στο φορολογικό παράδεισο της νήσου Guernsey ενώ ο πολυεκατομμυριούχος μαικήνας των τεχνών David Landau , επέστρεψε στον τόπο καταγωγής του, την Ιταλία. Ο Huge Osmond που έχει συγκεντρώσει περιουσία 350 εκατομμυρίων λιρών , από επιχειρήσεις όπως η Pizza Express ,δήλωσε πως «Οι πολίτες ερευνούν τις δυνατότητες να μετακινηθούν σε μέρη όπως το Μονακό, το Λουξεμβούργο, η Ελβετία. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να καταλάβει, ότι μπορούμε να λειτουργήσουμε και από άλλη έδρα .»

Πολλοί αναλυτές εκτιμούν πως η τάση φυγής θα γίνει πιο έντονη, όσο πλησιάζει ο Απρίλιος του 2010, οπότε και θα αρχίσουν να εφαρμόζονται οι νέοι φορολογικοί συντελεστές. Το παράδοξο είναι πως η βρετανική κυβέρνηση ευελπιστεί να συγκεντρώσει μόλις, 2,4 δισεκατομμύρια λίρες από το νέο μέτρο, ποσό που είναι μάλλον σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στο έλλειμμα των 175 δισεκατομμυρίων λιρών! Aπό την άλλη , σύμφωνα με εκτιμήσεις, η αυξημένη φορολογία προβλέπεται πως θα διώξει από τη χώρα το λιγότερο 25.000 ανθρώπους, θα ενθαρρύνει τη φοροδιαφυγή και στο τέλος όχι μόνο δε θα φέρει, αλλά και θα στοιχίσει χρήματα στα δημόσια ταμεία.

Ο Δήμαρχος του Λονδίνου, Μπόρις Τζόνσον, είναι από τους λίγους πολιτικούς που προτείνει την άμεση επαναφορά της φορολογίας στο 40% . Σε ένα άρθρο του στον « Daily Telegraph» που θα μπορούσε να γραφτεί και για την ελληνική πραγματικότητα, επισημαίνει πως η απόφαση της κυβέρνησης Μπράουν « δεν έχει καμιά σχέση με τις ανάγκες της οικονομίας. Είναι καθαρά πολιτική πράξη.» Ο Τζόνσον κατηγορεί την κυβέρνηση πως βάζει τα πιο παραγωγικά μέλη της κοινωνίας να πληρώσουν την κυβερνητική κακοδιαχείριση των δημόσιων οικονομικών. «Η κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για τις υψηλές μισθολογικές δαπάνες του δημοσίου.», γράφει «Ο μέσος δημόσιος υπάλληλος κερδίζει σήμερα 74 λίρες περισσότερες την εβδομάδα, σε σχέση με τους υπαλλήλους του ιδιωτικού τομέα, με καλύτερη μάλιστα σύνταξη και πολλά επιδόματα» Και καταλήγει «Οι Εργατικοί θέλουν να παρουσιάσουν όσους αντιτίθενται στη νέα φορολογία σαν απερίσκεπτους υπερασπιστές των πλούσιων. Δεν είμαστε. Οι πραγματικά πλούσιοι θα προσλάβουν έναν πιο ικανό λογιστή ή θα μεταφερθούν στη Ζυρίχη. Αυτό που θέλουμε να προστατεύσουμε είναι το επιχειρηματικό πνεύμα που ήταν τόσο ζωτικό για την θεαματική ανάπτυξη της χώρας μας τα τελευταία 25 χρόνια, μια ανάπτυξη που βοήθησε εν τέλει όλα τα κοινωνικά στρώματα»

Η Ελλάδα βέβαια δεν έχει κάποιο οικονομικό θαύμα για να υπερασπιστεί . Όσο για το «επιχειρηματικό πνεύμα», αυτό είναι κλινικά νεκρό εδώ και πολλά χρόνια, χάρη στην πολιτική του μεγάλου και σπάταλου κράτους που ακολούθησαν όλοι οι πολιτικοί μας από την Μεταπολίτευση και μετά. Υπάρχουν όμως ακόμη κάποιοι Έλληνες που δουλεύουν σκληρά και προσπαθούν για το καλύτερο μέσα σε ένα αντίξοο περιβάλλον, που καταπνίγει κάθε δημιουργική προσπάθεια. Με τα νέα μέτρα, η κυβέρνηση, αντί να μειώσει δραστικά τις κρατικές δαπάνες, βάζει τα πιο παραγωγικά μέλη της κοινωνίας και τους δημιουργούς του πλούτου να πληρώσουν για την κρατική σπατάλη , τους αθρόους διορισμούς στο Δημόσιο και τα Βατοπέδια. Και αυτή η πολιτική που θα στερήσει από τους Έλληνες και τα τελευταία κίνητρα να δημιουργήσουν και να πετύχουν , στην γλώσσα της κυβέρνησης , βαφτίζεται «κοινωνική δικαιοσύνη»…

[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend" , 27-29 Νοεμβρίου 2009 ]

Αναζητώντας το...χαμένο οικονομικό φιλελευθερισμό των υποψηφίων αρχηγών της Ν.Δ.

Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, στα τελευταία πεντέμισι χρόνια που η «φιλελεύθερη» «Νέα Δημοκρατία» κυβέρνησε την Ελλάδα, γίναμε μάρτυρες του θριάμβου του μεγάλου και σπάταλου κράτους. Ιδρύθηκαν πάνω από 350 νέοι δημόσιοι οργανισμοί, οι δημόσιοι υπάλληλοι ξεπέρασαν για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού έθνους το μισό εκατομμύριο, οι δαπάνες του δημόσιου τομέα αυξήθηκαν από 39% του ΑΕΠ το 2003 σε 42% του ΑΕΠ το 2009 και η συνολική φορολογική και ασφαλιστική επιβάρυνση μιας μέσης Ελληνικής οικογένειας αυξήθηκε από 39,5% το 2004, στο 42,7% το 2008. Σαν αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής, η χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης. Το δημόσιο χρέος οδεύει προς το ιλιγγιώδες 120%, ενώ το έλλειμμα αγγίζει το ποσοστό ρεκόρ του 12,5%. Στις εκλογές του Οκτωβρίου, η «Νέα Δημοκρατία» τιμωρήθηκε με το χαμηλότερο ποσοστό της ιστορίας της . Ύστερα από αυτά τα …λαμπρά επιτεύγματα , θα περίμενε κανείς πως στην προεκλογική εκστρατεία για την ανάδειξη νέου αρχηγού του κόμματος , θα θίγονταν ζητήματα όπως : Ποιο πρέπει να είναι το ιδεολογικό στίγμα του κόμματος στον κρίσιμο τομέα της οικονομίας; Ποιός πρέπει να είναι ο ρόλος του κράτους; Tί συνέβη και η «Νέα Δημοκρατία» κυβέρνησε σαν μια μεταμοντέρνα εκδοχή του ΠΑΣΟΚ της «ηρωικής» περιόδου 1981-1985.; Μια τέτοια συζήτηση δε φαίνεται να γίνεται. Κάθε φορά που οι υποψήφιοι αρχηγοί αγγίζουν το φλέγον ζήτημα της οικονομίας, ο λόγος τους χαρακτηρίζεται από γενικόλογες αναφορές και επιτηδευμένη ιδεολογική ασάφεια . Η πολύ καλή ιδέα της ΟΝΝΕΔ Παλαιού Φαλήρου να απευθύνει ένα ερωτηματολόγιο με 23 συγκεκριμένα ερωτήματα, στους υποψήφιους αρχηγούς , σε συνδυασμό με παλαιότερες δηλώσεις τους, ίσως μας επιτρέψει να ρίξουμε κάποιο , έστω αχνό, φώς στις απόψεις τους για την οικονομία .

Η «φιλελεύθερη» Ντόρα

Την Ντόρα Μπακογιάννη την ακολουθεί η ρετσινιά της «φιλελεύθερης». Σε μια χώρα, όμως όπου ο κρατισμός κάθε μορφής αποτελεί την κυρίαρχη ιδεολογία , μια τέτοια ρετσινιά δεν φέρνει ψήφους. Οπότε η κυρία Μπακογιάννη κάνει ότι μπορεί για να απαλλαγεί από αυτήν , και όπως θα δούμε από τις απαντήσεις της στο ερωτηματολόγιο, τα καταφέρνει πολύ καλά. Η πρώην Δήμαρχος Αθηναίων είναι λοιπόν υπέρ της απελευθέρωσης των κλειστών επαγγελμάτων. Στο ασφαλιστικό, τάσσεται υπέρ ενός μικτού συστήματος όπου οι ασφαλισμένοι θα καταβάλλουν υποχρεωτικά ένα ποσοστό εισφορών για τη διασφάλιση του αναδιανεμητικού χαρακτήρα και μιας ελάχιστής εγγυημένης σύνταξης , αλλά ως προς το υπόλοιπο θα μπορούν να επιλέξουν μεταξύ ενός δημοσίου ή ιδιωτικού προγράμματος κεφαλοποιητικού χαρακτήρα. Και κάπου εδώ τελειώνουν οι φιλελεύθερες εκλάμψεις της . Η Ντόρα Μπακογιάννη τάσσεται εναντίον της άρσης της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων και αποφεύγει να επιλέξει μεταξύ ενός φορολογικού συστήματος που θα βασίζεται στον ενιαίο φορολογικό συντελεστή (που συνήθως υποστηρίζουν οι φιλελεύθεροι) , και ενός συστήματος που θα βασίζεται στον προοδευτικό συντελεστή (που υποστηρίζουν οι σοσιαλδημοκράτες), τονίζοντας πως το μείζον ζήτημα στην Ελλάδα είναι η πάταξη της φοροδιαφυγής. Στο καίριο ερώτημα αν προτιμάει ένα φιλελεύθερο μοντέλο περιστολής κρατικών δαπανών και τόνωσης ανταγωνιστικότητας ή ένα κεϋνσιανό μοντέλο αύξησης δημοσίων δαπανών, τόνωσης ρευστότητας και δημιουργίας υποδομών, η πρώην Υπουργός Εξωτερικών επιλέγει έναν τρίτο δρόμο, αφού όπως διευκρινίζει «η οικονομική κρίση απέδειξε ότι αυτό που χρειάζεται είναι ευελιξία και δημιουργικότητα, όχι δογματισμοί». Ο «νερωμένος» (στην καλύτερη περίπτωση) φιλελευθερισμός της Ντόρας Μπακογιάννη δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Πέρυσι τέτοια εποχή, η «φιλελεύθερη», κατά τ’ άλλα, πολιτικός ανακάλυπτε την κρυφή γοητεία του κρατισμού και έβρισκε τη λύση για τα οικονομικά προβλήματα της Ελλάδας στο ακόμη περισσότερο κράτος. Σε ομιλία της στη συνεδρίαση της Νομαρχιακής Συνέλευσης Βόρειας Αττικής της ΝΔ , το Νοέμβριο του 2008, δήλωνε μεταξύ άλλων : « Η παράταξη μας δεν ήταν ποτέ οπαδός της αχαλίνωτης οικονομικής δραστηριότητας...Η ανεξέλεγκτη κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με ισχυρή πολιτική και κρατική παρέμβαση…Οι κυβερνήσεις έχουν τον πρώτο λόγο για να αντιμετωπίσουν τις καταστροφικές επιπτώσεις της πλήρους αποτυχίας του μοντέλου αυτού , της ασύδοτης ανάπτυξης του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και της επακόλουθης κατάρρευσης των χρηματιστηριακών αγορών.» Αναρωτιέται βέβαια κανείς σε τί διαφέρει η παραπάνω "φιλελεύθερη" ανάλυση από τις αριστερίστικες κορώνες του κύριου Αλαβάνου ή τον κεϋνσιανισμό του Γιώργου Παπανδρέου.

Ο…μαθητής του Γκαλμπρεϊθ

Οι απαντήσεις του Αντώνη Σαμαρά κινούνται πάνω κάτω στο ίδιο ιδεολογικό πλαίσιο με τις απαντήσεις της Ντόρας Μπακογιάννη. Είναι μεν υπέρ της εισαγωγής στοιχείων κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα στο ασφαλιστικό σύστημα αλλά πιστεύει πως δεν πρέπει να ανοίξουν όλα τα κλειστά επαγγέλματα. Είναι υπέρ ενός διττού φορολογικού συστήματος (και με ενιαίο και με προοδευτικό συντελεστή) ενώ αποφεύγει να απαντήσει στο θέμα της άρσης της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων («απαιτεί μελέτη» ). Όταν τον καλούν να επιλέξει μεταξύ κευνσιανού και φιλελεύθερου μοντέλου, απαντάει κι αυτός «άλλο».Προφανώς, μετά τον Ανδρέα Παπανδρέου που αναζητούσε τον τρίτο δρόμο προς το σοσιαλισμό, εν έτει 2009 οι υποψήφιοι για την αρχηγία της «Νέας Δημοκρατίας» αποφάσισαν να αναζητήσουν το δικό τους τρίτο δρόμο προς το…φιλελευθερισμό. Και οι απαντήσεις του Αντώνη Σαμαρά, γνήσιου τέκνου της παραδοσιακής κρατικίστικης ελληνικής Δεξιάς, είναι αναμενόμενες. Εξάλλου είναι ο πολιτικός που ανέτρεψε μια κυβέρνηση , εξαιτίας της αντίθεσης του στην ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ. Ο Αντώνης Σαμαράς, παρότι δηλώνει υπερήφανος για τις ιδέες της κεντροδεξιάς που θριαμβεύουν παντού , είναι ίσως ο μοναδικός πολιτικός συντηρητικού ή φιλελεύθερου κόμματος παγκοσμίως που θεωρεί σαν ιδεολογικό μέντορα του τον εκλιπόντα οικονομολόγο και γκουρού της αμερικάνικης Αριστεράς Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ. Σε πρόσφατες δηλώσεις του, επίσης , έχει ταχθεί υπέρ ενός κράτους ρυθμιστή σε αντίθεση με το «κράτος-νυχτοφύλακα» των φιλελεύθερων και το «κράτος-επιχειρηματία» των σοσιαλιστών. Μάλιστα σε πρόσφατο άρθρο, του στην «Ημερησία», έδωσε και ένα εθνικιστικό …άρωμα στον οικονομικό παρεμβατισμό του, αφού αναφέρθηκε με επαινετικά λόγια στην κρατική στήριξη για λόγους εθνικού συμφέροντος που παρείχαν η Μέρκελ και ο Σαρκοζί στις εγχώριες επιχειρήσεις κατά την οικονομική κρίση.

Ο μεταρρυθμιστής Παναγιώτης Ψωμιάδης!

Και ποιος θα μου το λέγε πως θα ερχόταν κάποτε η ώρα, να πω καλά λόγια για τον Παναγιώτη Ψωμιάδη ! Και όμως, όσο και αν δεν το πιστεύετε, ο Νομάρχης Θεσσαλονίκης είναι ο πιο φιλελεύθερος από τους τρείς υποψήφιους ! Είναι ο μόνος που πιστεύει σε ένα μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που θα στηρίζεται στην περικοπή δαπανών και ενίσχυση ανταγωνισμού (προσθέτοντας βέβαια πως η δημιουργία υποδομών είναι επίσης απαραίτητη σε πάρα πολλούς τομείς). Επιπλέον, είναι ο μόνος που υποστηρίζει την άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων («αλλά από εδώ και πέρα», όπως τονίζει, «ώστε να αποφευχθεί η κοινωνική αναταραχή.») Τέλος, είναι υπέρ της εισαγωγής στοιχείων κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα στο ασφαλιστικό σύστημα. Την γενικά φιλελεύθερη εικόνα του θολώνει η θέση του εναντίον της απελευθέρωσης των κλειστών επαγγελμάτων.

Το άλλο πρόσωπο του ελληνικού κρατισμού

Σε μια εποχή όπου χρειάζονται ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, για να ξεφύγουμε από τα αδιέξοδα που δημιούργησε η λογική του μεγάλου και σπάταλου κράτους, οι δύο κύριοι υποψήφιοι για την αρχηγία της ΝΔ αδυνατούν να πάρουν ξεκάθαρες και τολμηρές θέσεις ακόμη και σε θέματα για τα οποία συμφωνεί μια μεγάλη μερίδα της ελληνικής κοινωνίας, όπως η απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων ή άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. Εγκλωβισμένοι σε μισόλογα , γενικότητες και …τρίτους δρόμους, που συνήθως είναι άλλοθι για την απόλυτη απραξία , δε φαίνεται να έχουν διδαχθεί τίποτε από την αποτυχία της κυβέρνησης Καραμανλή και αδυνατούν να προσφέρουν μια φιλελεύθερη εναλλακτική λύση στον νέο-κεϋνσιανισμό του Γιώργου Παπανδρέου . Είτε με την «φιλελεύθερη» Ντόρα Μπακογιάννη στο τιμόνι της , είτε με τον «πατριώτη» Αντώνη Σαμαρά, η «Νέα Δημοκρατία», φαίνεται πως θα εξακολουθήσει να αποτελεί την άλλη πλευρά στο υποτιμημένο νόμισμα του ελληνικού κρατισμού.

[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend" , 20-22 Νοεμβρίου 2009 ]

Είκοσι χρόνια μετά: Τί απέμεινε από εκείνη τη βραδιά του Νοεμβρίου ;

Είκοσι χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ο Γάλλος δημοσιογράφος Guy Sorman έγραψε : « H Ιστορία είναι γεμάτη με τείχη , που όμως πάντα είχαν σκοπό να αποτρέψουν την εισβολή των «βαρβάρων» . Ένα τείχος που εμπόδιζε τους πολίτες να διαφύγουν ήταν πράγματι χωρίς προηγούμενο. Πόσο μάλλον, όταν εμπόδιζε τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν μια , υποτίθεται , ιδεατή κοινωνία για το … μισητό καπιταλισμό». Και πράγματι, το Τείχος του Βερολίνου ήταν το σύμβολο όχι μόνο της οικονομικής και πολιτικής, αλλά και της ηθικής χρεωκοπίας του κομμουνισμού . Αυτό το σύστημα που γέννησε τόσες ελπίδες και χαιρετίστηκε από διανοούμενους και πολιτικούς σε όλο τον κόσμο σαν μια νέα αυγή για την ανθρωπότητα , υποσχέθηκε πως θα δημιουργούσε έναν επίγειο παράδεισο και θα απελευθέρωνε τους εργάτες από την εκμετάλλευση του καπιταλισμού . Μόνο που εν τέλει αυτός ο παράδεισος έμοιαζε περισσότερο με ένα κλουβί, όπου οι …«έγκλειστοι» είχαν τροφή και νερό, αλλά στερούνταν τον καθαρό αέρα της ελευθερίας . Ο μόνος τρόπος για να διατηρηθούν στη ζωή αυτά τα καθεστώτα ήταν ένα πανίσχυρο αστυνομικό κράτος και ο «μπαμπούλας» του Κόκκινου Στρατού. Πριν χτιστεί το τείχος, 197,000 Ανατολικογερμανοί διέφυγαν στη Δυτική Γερμανία μόνο το 1950, 165,000 το 1951, 182,000 το 1952 και 331,000 το 1953. Μπροστά στο υπαρκτό κίνδυνο να απομείνουν σε μια χώρα χωρίς πολίτες, παρέα μόνο με τα αγάλματα του Μάρξ και του Λένιν, οι ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος αποφάσισαν να χτίσουν ένα τείχος που θα προστάτευε τον κομμουνιστικό παράδεισο από τον…όφι του καπιταλισμού. Χρειάστηκε να περάσουν 28 ολόκληρα χρόνια και περίπου χίλιοι άνθρωποι , που προσπάθησαν να αποδράσουν από το Τείχος, να χάσουν τη ζωή τους , μέχρι εκείνη τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου του 1989, όταν ο γερμανικός λαός γκρέμισε αυτό το μισητό σύμβολο, για το οποίο μόλις στις αρχές του ίδιου έτους ο Έριχ Χόνεκερ, έλεγε πως θα βρίσκεται στη θέση του ακόμη και σε 100 χρόνια. Ο εφιάλτης του κομμουνισμού είχε λάβει τέλος για την Ευρώπη!

Τα δώρα της ελευθερίας

Είκοσι χρόνια μετά , όταν οι δημοσιογράφοι ρωτάνε τον Πολωνό διανοούμενο και φυλακισμένο την περίοδο του κομμουνισμού , Adam Michnik για τη μετακομμουνιστική εμπειρία της χώρας του, εκείνος απαντάει γεμάτος ενθουσιασμό : « Η Πολωνία δεν είχε τόσο καλή εικοσαετία ποτέ τα τελευταία τριακόσια με τετρακόσια χρόνια! Είμαστε στην πλευρά της Δύσης. Είμαστε κυρίαρχο κράτος. Έχουμε όλες τις πολιτικές ελευθερίες. Δημοκρατικές εκλογές. Ανοιχτά σύνορα. Δεν υπάρχει λογοκρισία. Είναι μια φανταστική αλλαγή!» . Και ένας ανώνυμος Τσέχος πολίτης επισημαίνει στη «Wall Street Journal» ότι η μεγαλύτερη αλλαγή , είναι πως πια το γκρι απέκτησε χρώμα! Και πράγματι, αρκεί να ταξιδέψεις σε οποιαδήποτε χώρα του πρώην Ανατολικού Μπλοκ για να καταλάβεις αμέσως τις τεράστιες αλλαγές που έγιναν τα τελευταία χρόνια . Οι μουντές πόλεις έχουν μεταμορφωθεί σε περιζήτητους τουριστικούς προορισμούς . Οι τεράστιες ουρές μπροστά στα καταστήματα τροφίμων έχουν πια εξαφανιστεί. Στους δρόμους βλέπεις ακριβές μπουτίκ, καλόγουστα εστιατόρια και μοδάτα μπαράκια, που συνήθως είναι γεμάτα μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες . Κάποιοι ουρανοξύστες έχουν αρχίσει να ξεπηδούν εδώ και εκεί. Στο βλέμμα των ανθρώπων διακρίνεις τη δίψα να αποκτήσουν όλα αυτά που στερήθηκαν τόσες δεκαετίες . Ο κόσμος μπορεί πια να ονειρεύεται , να κάνει σχέδια για το μέλλον, να ταξιδεύει στο εξωτερικό, να μιλάει ελεύθερα και (γιατί όχι ;) να πλουτίζει . Το μόνο που θυμίζει το παρελθόν είναι τα γκρίζα και ογκώδη κομμουνιστικά κτίρια , αλλοτινά σύμβολα της κρατικής καταπίεσης, που στέκουν ακόμη στη θέση τους και παρακολουθούν σκυθρωπά και απορημένα τις αλλαγές που έφερε η ελευθερία …..

Η επιστροφή του αυταρχισμού και του κρατισμού

Αναμφισβήτητα, οι περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης έχουν πετύχει πολλά αυτά τα είκοσι χρόνια . Βιάστηκαν όμως όσοι πίστεψαν πως με τα γεγονότα του 1989 ήρθε το «τέλος της ιστορίας» και πως ο θρίαμβος της φιλελεύθερης δημοκρατίας ήταν βέβαιος και αναπόφευκτος και σε αυτή την πλευρά του πλανήτη. Ο ιστορικός ντετερμινισμός του Φουκουγιάμα αποδείχθηκε το ίδιο ουτοπικός και λανθασμένος όσο και αυτός του Μαρξ. Ο εθνικισμός των πρώτων μετακομμουνιστικών χρόνων οδήγησε την πρώην Γιουγκοσλαβία σε πολεμικές περιπέτειες που γύρισαν το ρολοϊ της ιστορίας πολλά χρόνια πίσω . Τα τελευταία χρόνια, ανησυχητική είναι η στροφή προς αυταρχικές λύσεις που παρατηρείται σε πολλές χώρες της περιοχής . Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η νέα Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο πρώην πράκτορας της KGB εγκαθίδρυσε, με την απαραίτητη δημοκρατική νομιμοποίηση βέβαια, ένα καθεστώς για το οποίο η τήρηση της τάξης αποτελεί προτεραιότητα και οι ατομικές ελευθερίες θεωρούνται μάλλον μια δυτική πολυτέλεια. Η εξωτερική πολιτική της χώρας καταφεύγει συχνά σε έναν επιθετικό εθνικισμό ενώ στην οικονομία κυριαρχούν απόλυτα οι άνθρωποι που απολαμβάνουν της κρατικής εύνοιας . Και άλλες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όπως το Αζερμπαϊτζάν, η Αρμενία ή το Ουζμπεκιστάν ακολουθούν το μοντέλο της Ρωσίας ενώ ο , εδώ και 15 χρόνια, πρόεδρος της Λευκορωσίας Λουκασένκο ,που θεωρεί «τρομοκράτη» όποιον συμμετέχει σε αντιπολιτευτικές ομάδες , έχει χαρακτηριστεί ως «ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης». Και οι τάσεις της κοινής γνώμης όμως φαίνεται να ακολουθούν τις επιλογές της πολιτικής ηγεσίας. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Pew Research Center λιγότερο από το 1/3 των Ουκρανών εγκρίνουν τη μετάβαση προς μια πολυκομματική δημοκρατία.. Στη Ρωσία, η πλειοψηφία θρηνεί την απώλεια της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ σχεδόν οι μισοί λένε πως θα έπρεπε να υπάρχει μια Ρωσική Αυτοκρατορία. Τελικά αποδεικνύεται πως δεν είναι εύκολο να ανθίσει η φιλελεύθερη πλουραλιστική δημοκρατία σε χώρες που δεν έχουν ούτε τους απαραίτητους θεσμούς, ούτε την ιστορική παράδοση για να τη στηρίξουν.

Όμως και στην υπόλοιπη Ανατολική Ευρώπη βρίσκουμε παραλλαγές αυτού του αυταρχικού μοντέλου, έστω στην πιο ήπια και «ευρωπαϊκή» εκδοχή του . Κόμματα που υποστηρίζουν τον κρατισμό στην οικονομία σε συνδυασμό με μια επιστροφή στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες και στη θρησκεία γίνονται όλο και πιο δημοφιλή . Το κόμμα Fidesz στην Ουγγαρία ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 σαν μια φιλελεύθερη οργάνωση νεολαίας που ζητούσε μικρότερη κυβέρνηση και περισσότερη ατομική ελευθερία. Στις εκλογές του 2006 ο ηγέτης του κόμματος Viktor Orban απέσπασε το 42% των ψήφων με μια ρητορική που συνδύαζε τον συντηρητισμό σε κοινωνικά θέματα μαζί με υποσχέσεις για εμπορικό προστατευτισμό και κρατικοποιήσεις. Κόμματα με ανοιχτά ρατσιστική ατζέντα εναντίον των Ρόμα, των ομοφυλόφιλων και άλλων μειονοτήτων σημειώνουν επιτυχίες σε βαλκανικές χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία ή η Σερβία . Στη Σλοβακία, το Εθνικό Κόμμα , του οποίου ο αρχηγός έχει πλούσιο …ποινικό μητρώο και οραματίζεται να… ισοπεδώσει τη Βουδαπέστη, πήρε το 12% των ψήφων και συμμετέχει στην παρούσα κυβέρνηση μαζί με το λαϊκιστικό σοσιαλιστικό κόμμα που ζητάει την επιβράδυνση των οικονομικών μεταρρυθμίσεων . Παρότι, η πλειοψηφία των πολιτών υποστηρίζει ακόμη τη μετάβαση στη δημοκρατία και τον καπιταλισμό, το ποσοστό αυτό ολοένα και μειώνεται. Στην Ουγγαρία η υποστήριξη στον καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης της οικονομίας έπεσε από 80% το 1991 στο 46% σήμερα .

Αποτυχία της ελεύθερης αγοράς ;

Πολλοί πιστεύουν πως αυτές οι εξελίξεις είναι μια απάντηση στην αποτυχία της ελεύθερης αγοράς να βρει λύσεις στα προβλήματα των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Με μια πιο προσεκτική ματιά όμως , διαπιστώνει κανείς πως το πρόβλημα είναι ότι τελικά οι μεταρρυθμίσεις που έγιναν δεν ήταν τόσο βαθιές όσο θα έπρεπε . Παρότι κάθε χώρα έχει τις ιδιαιτερότητες της, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις φαίνεται να έχουν βαλτώσει τα τελευταία χρόνια. Η αγορά εργασίας παραμένει ανελαστική, οι ιδιωτικοποιήσεις καθυστερούν, το θεσμικό πλαίσιο προστασίας των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων είναι αδύναμο και η γραφειοκρατία βάζει εμπόδια στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Το μεγάλο κράτος είναι πανταχού παρόν στην Ανατολική Ευρώπη. Σύμφωνα με τη Eurostat, οι κρατικές δαπάνες σαν ποσοστό του ΑΕΠ παραμένουν πολύ υψηλές. Στην Τσεχία, από το 50% το 1994 βρίσκονται στο 45% το 2005. Στην Πολωνία από το 48% το 1995 στο 43% το 2005, ενώ στην Ουγγαρία το ποσοστό ανέβηκε από το 50% το 1995 στο 51% το 2005. Στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα . Το κράτος εξακολουθεί να ελέγχει ζωτικούς τομείς της οικονομίας. Σε χώρες όπως το Ουζμπεκιστάν εκπονούνται ακόμη «πενταετή προγράμματα» σοβιετικού τύπου! Όπου έγιναν «ιδιωτικοποιήσεις» , οι απαράτσικ του Κομμουνιστικού Κόμματος μεταμορφώθηκαν εν μια νυκτί σε «επιχειρηματίες» και απέκτησαν , με αδιαφανείς διαδικασίες, τις , ως τότε, κρατικές εταιρίες. Φυσικό επακόλουθο του μεγάλου κράτους είναι η διαφθορά των κρατικών αξιωματούχων, ένα φαινόμενο που οι πολίτες της Ανατολικής Ευρώπης σε όλες τις δημοσκοπήσεις κρίνουν σαν το σημαντικότερο πρόβλημα των κοινωνιών τους. Μια επιχείρηση για να αποκτήσει άδεια ώστε να πραγματοποιήσει μια επένδυση θα πρέπει να δωροδοκήσει κρατικούς υπαλλήλους και πολιτικούς , ενώ οι συνεισφορές των επιχειρήσεων σε πολιτικά κόμματα ανταμείβονται με δουλειές από το κράτος, αν το κόμμα κερδίσει την εξουσία. Πολλοί πολιτικοί ενώ δημόσια μιλούν τη γλώσσα του φιλελευθερισμού και των μεταρρυθμίσεων , ιδιωτικά χρησιμοποιούν το κράτος για να πλουτίσουν αυτοί και οι προστατευόμενοί τους.

Αντίθετα, οι χώρες εκείνες οι οποίες προχώρησαν στις πιο τολμηρές φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, γνωρίζουν και την πιο εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Εσθονίας. Μετά την πτώση του κομμουνισμού, οι κυβερνήσεις της μικρής βαλτικής χώρας προχώρησαν σε κατάργηση των δασμών , θέσπισαν ένα χαμηλό ενιαίο συντελεστή φορολογίας (Flat-Tax) στα προσωπικά εισοδήματα , μηδένισαν τους φόρους στα εταιρικά κέρδη , ισοσκέλισαν τον προϋπολογισμό και μείωσαν δραστικά το δημόσιο χρέος. Οι κρατικές δαπάνες έπεσαν στο 36% του Α.Ε.Π. Η πολιτική αυτή είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 6,9% την περίοδο 1995-2004 , την στιγμή που η πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη χώρα της πρώην κομμουνιστικής Κεντρικής Ευρώπης , η Πολωνία σημείωνε αύξηση 4,5% . Την ίδια περίοδο, το κατά κεφαλήν εισόδημα ενισχύθηκε κατά 96% , ποσοστό διπλάσιο από αυτό της Ουγγαρίας . Ταυτόχρονα, σύμφωνα με όλους τους διεθνείς δείκτες , η Εσθονία έχει τη χαμηλότερη διαφθορά μεταξύ των πρώην κομμουνιστικών χωρών.

Η ελπίδα είναι ζωντανή

Είκοσι χρόνια λοιπόν μετά, ο κίνδυνος για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δεν είναι τόσο η επιστροφή του κομμουνισμού, όσο το πάγωμα των μεταρρυθμίσεων και η διολίσθηση στον αυταρχισμό του ισχυρού κράτους. Ακόμη και ο Adam Michnic , ενθουσιώδης για τα επιτεύγματα της χώρας του κατά τη μετακομμουνιστική περίοδο, δεν είναι καθόλου βέβαιος πως η φιλελεύθερη δημοκρατία θα είναι το μέλλον για την Ανατολική Ευρώπη. «Είμαστε στη σωστή κατεύθυνση», επισημαίνει , «αλλά βρισκόμαστε σε ένα στενό μονοπάτι. Ένα λάθος βήμα και ακόμη και η Πολωνία που είναι μέλος της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, μπορεί να γίνει Ρωσία.».

Και αν σε κάποιους αυτό το άρθρο φάνηκε πιο απαισιόδοξο απ’ όσο πρέπει, όταν μάλιστα γιορτάζουμε μια τέτοια λαμπρή επέτειο, ας μεταφερθούμε νοητά στο Βερολίνο, εκείνη τη βραδιά του Νοεμβρίου του 1989 , όταν το Τείχος έπεφτε και εκατομμύρια σκλάβοι της, άλλοτε κραταιάς, Σοβιετικής Αυτοκρατορίας αποκτούσαν επιτέλους την ελευθερία τους. Ας μεταφερθούμε σε εκείνη τη μαγική βραδιά, εν μέσω τρελών πανηγυρισμών και με την μπύρα να ρέει άφθονη, και ας κρατήσουμε από αυτή το μήνυμα πως ακόμη και τα πιο τολμηρά όνειρα ελευθερίας μπορούν κάποια στιγμή να γίνουν πραγματικότητα. Το 1989 απέδειξε πως όλα είναι δυνατά .

[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend", 13-15 Νοεμβρίου 2009 ]

H Ayn Rand επιστρέφει (ξανά και ξανά και ξανά...)

Αυτό το μήνα κυκλοφόρησαν στις Η.Π.Α. δύο νέες βιογραφίες της Ρωσοαμερικανίδας συγγραφέα Ayn Rand. Εικοσιεπτά χρόνια μετά το θάνατό της, οι εφημερίδες και τα περιοδικά όλου του κόσμου, από το «New York» μέχρι τον “Economist” γεμίζουν, γι’ άλλη μια φορά, με αφιερώματα στη ζωή και στο έργο της. . Και αν το πιο γνωστό μυθιστόρημα της Ayn Rand, το “Atlas Shrugged”, αρχίζει με το ερώτημα «Ποιός είναι ο John Galt;», νομίζω πως και αυτό το άρθρο , δεδομένου του ότι η συγγραφέας δεν είναι τόσο γνωστή στην Ελλάδα όσο στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, πρέπει να αρχίσει με το ίδιο ερώτημα, ελαφρώς παραλλαγμένο : « Ποια είναι η Ayn Rand; »; Ποιά είναι λοιπόν αυτή η γυναίκα , με το διαπεραστικό βλέμμα , τη μαύρη κάπα στους ώμους και το μόνιμο τσιγάρο στο χέρι ; Ποιά είναι αυτή η συγγραφέας , που το πιο δημοφιλές της μυθιστόρημα ψηφίστηκε στις ΗΠΑ ως το βιβλίο με τη μεγαλύτερη επιρροή μετά τη Βίβλο;

Το πραγματικό όνομα της Ayn Rand ήταν Alisa Rosenbaum. Γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1905 σε μια εύπορη εβραϊκή οικογένεια, που όπως οι περισσότεροι κοσμοπολίτες αστοί της περιόδου πριν τον Μεγάλο Πόλεμο, έδινε μεγάλη σημασία στη μόρφωση και στην πνευματική καλλιέργεια . Η μικρή Alisa έμοιαζε με τους ήρωες των μελλοντικών της μυθιστορημάτων. Έξυπνη, φιλόδοξη, απόλυτη στις απόψεις της, αλλά και ιδιαίτερα μοναχική . Στο σχολείο, καθόταν στα τελευταία θρανία , και εκεί, αντί να προσέχει το μάθημα, βυθιζόταν μέσα στο δικό της φανταστικό κόσμο και έγραφε τις δικές της ιστορίες για γενναίους ιππότες και θαρραλέους πολεμιστές .Η Ρωσική επανάσταση του 1917 αναποδογύρισε βίαια τον κόσμο της . Το κράτος δήμευσε την επιχείρηση του πατέρα της και το άνετο διαμέρισμα τους . Στη γκρίζα μεταεπαναστατική Ρωσία του Λένιν, όπου καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους εξαιτίας της πείνας , και η μυστική αστυνομία «εξαφάνιζε» τους διαφωνούντες , η Alisa βρήκε καταφύγιο στο μαγικό κόσμο του αμερικάνικου κινηματογράφου . Ο πλούτος, η λάμψη , οι ουρανοξύστες, τα μεγάλα αυτοκίνητα, οι κομψές γυναίκες ! Για την Alisa, αυτή ήταν η ζωή «όπως μπορούσε και όφειλε να είναι». Το 1926, κατορθώνει να πάρει άδεια για να επισκεφθεί για λίγους μήνες κάποιους συγγενείς της στο Σικάγο. Λίγο πριν φύγει, ένας οικογενειακός φίλος την πλησίασε και της είπε : "Αν σε ρωτήσουν στην Αμερική, πες τους πως η Ρωσία είναι ένα τεράστιο νεκροταφείο και πως εμείς αργοπεθαίνουμε". “Θα τους το πω ”, απάντησε και φρόντισε να κρατήσει την υπόσχεση της.

Μόλις έφτασε στο Σικάγο ήξερε πως δεν θα επέστρεφε ποτέ ξανά πίσω. Αλλάζει το όνομα της σε Ayn Rand και πηγαίνει στο Χόλυγουντ, όπου δουλεύει σαν αναγνώστρια σεναρίων για το σκηνοθέτη Cecil B.DeMill. Την ίδια περίοδο γνωρίζει ένα νεαρό ηθοποιό , τον Frank O’ Connor . Θα παντρευτούν και θα μείνουν μαζί μέχρι το θάνατο του Ο’Connor το 1979. Έπειτα από πολλές δυσκολίες, η Ayn Rand αφοσιώνεται στη συγγραφή. Το 1936 γράφει το πιο αυτοβιογραφικό της μυθιστόρημα, το "We The Living" (ε.τ «Εμείς οι Ζωντανοί»-εκδόσεις «Ωκεανίδα»), που αφηγείται την αθλιότητα της ζωής στη μεταεπαναστατική Ρωσία . Η μεγάλη όμως επιτυχία έρχεται το 1943 με την έκδοση του "The Fountainhead", ( ε.τ «Κοντά στον Ουρανό»-εκδόσεις «Ωκεανίδα»), όπου διηγείται την ιστορία ενός ιδεαλιστή αρχιτέκτονα που αρνείται να εγκαταλείψει τα όραματά του . Το 1957 γράφει το magnum opus της, το «Atlas Shrugged». Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε μια Αμερική ενός απροσδιόριστου μέλλοντος, όπου οι πιο δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας (επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, εφευρέτες) απηυδισμένοι από την υψηλή φορολογία, τη γραφειοκρατία και μια εχθρική κολλεκτιβίστικη κουλτούρα, εγκαταλείπουν τη χώρα και καταφεύγουν σε μια απομονωμένη κοιλάδα. Εξαιτίας της απουσίας τους, η κοινωνία καταρρέει.

Tα μυθιστορήματα της είναι ένα περίεργο μείγμα μελοδράματος, σαπουνόπερας και φιλοσοφίας, με συναρπαστική πλοκή και «larger than life» ήρωες. Σε αυτά, η Ayn Rand, πηγαίνοντας κόντρα στο κυρίαρχο ιδεολογικό κλίμα της Αμερικής του Roosevelt, υμνεί τον laissez faire καπιταλισμό, τον ατομικισμό και την ανθρώπινη δημιουργικότητα ενώ στρέφεται εναντίον του μεγάλου κράτους και του κολλεκτιβισμού. Oι , νιτσεϊκού τύπου, ήρωες των μυθιστορημάτων της , δυναμικοί, αποφασιστικοί και πετυχημένοι απορρίπτουν τον αλτρουισμό («Αυτός που σας μιλάει για θυσία, μιλάει για αφέντες και σκλάβους. Και σκοπεύει να είναι ο αφέντης», έγραφε ). Θεωρούν πως η επιδίωξη του ατομικού τους συμφέροντος και της δικής τους ευτυχίας είναι ο υψηλότερος ηθικός στόχος της ζωής τους . Οι ήρωες της Rand , υπάρχουν για τον εαυτό τους, ούτε θυσιάζοντας άλλους γι' αυτούς , ούτε τον εαυτό τους για τους άλλους. Τα βιβλία της πουλάνε εκατομμύρια αντίτυπα. Ένα πραγματικό cult αναπτύσσεται γύρω από το όνομα της. Οι επιχειρηματίες τη λατρεύουν. Είχαν βρει επιτέλους μια συγγραφέα που υμνούσε την ελεύθερη επιχειρηματική δραστηριότητα, σαν το θεμέλιο της κοινωνίας μας! Χιλιάδες νέοι γοητεύονται από τον ιδεαλισμό της και οργανώνουν ομάδες για να προωθήσουν τις ιδέες της στα πανεπιστήμια. Και οι εχθροί της όμως είναι πολλοί . Η Αριστερά την απεχθάνεται για το ότι υπερασπίζεται τον καπιταλισμό , η Δεξιά την πολεμά για τον αθεϊσμό της και τις θέσεις της υπέρ της έκτρωσης και κατά της υποχρεωτικής στράτευσης. Οι κριτικοί , αμφισβητούν τη λογοτεχνική αξία των βιβλίων της, επικρίνοντας τους ξύλινους χαρακτήρες και τη μελοδραματική πλοκή. Ο ακαδημαϊκός κόσμος δεν παίρνει στα σοβαρά τη φιλοσοφία της, τον «Αντικειμενισμό» .

Και η ίδια η ζωή της Ayn Rand ήταν γεμάτη αντιφάσεις . Από τη μια μεριά, ήταν ιδεαλίστρια, ευφυής, ειλικρινής, και εξέπεμπε μια ιδιαίτερη γοητεία . Από την άλλη, ενώ πίστευε στον ατομικισμό, δεν ανεχόταν καμιά διαφωνία και ζητούσε τυφλή υπακοή από τους μαθητές της. Ο «Αντικειμενισμός» της εξελίχθηκε σε ένα ασφυκτικό σύστημα ιδεών, που καθόριζε τί μουσική θα ακούσεις , τί ταινίες θα δεις , ακόμη και με ποιούς θα κοιμηθείς. H Ayn Rand πίστευε στην πρωτοκαθεδρία της λογικής και περιφρονούσε τα συναισθήματα και το ένστικτο. Όμως το πάθος μπήκε στη ζωή της με τη μορφή του κατά 25 χρόνια νεώτερου συνεργάτη της Nathaniel Branden . Mάλιστα έπεισε τόσο το σύζυγο της όσο και τη σύζυγο του Branden, πως θα έπρεπε να αποδεχτούνε τις… σεξουαλικές τους συνευρέσεις , επειδή αυτό υπαγόρευε η λογική . Όταν αυτός την εγκατέλειψε για μια νεαρή ηθοποιό , η Rand αντέδρασε με οδηγό τον πιο τυφλό συναισθηματισμό . Τον χαστούκισε δημοσίως, δεν του ξαναμίλησε ποτέ, και τον διέβαλε, χωρίς στοιχεία, για οικονομική κακοδιαχείριση του ιδρύματος που προωθούσε τις ιδέες της . Μετά τον χωρισμό της με τον Branden, η Ayn Rand περιορίζει τις δημόσιες εμφανίσεις της και απομονώνεται . Πεθαίνει το 1982, σε ηλικία 77 ετών.

Εικοσιεπτά χρόνια μετά το θάνατο της, η Ayn Rand είναι παντού. Στα δέκα αγαπημένα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα, όπως τα ψήφισαν οι Αμερικάνοι αναγνώστες, τα τέσσερα(!) είναι δικά της. Ο Ronald Reagan, ο ιδρυτής της Wikipedia, Jimmy Wales , ο Ralph Lauren , η Martina Navratilova, o Brad Pitt , η Angelina Jolie είναι μόνο λίγοι από τους πολυάριθμους θαυμαστές της . Το όνομα και το έργο της αναφέρονται σε δημοφιλείς ταινίες και τηλεοπτικά σήριαλ , όπως οι “Simpsons”, το “Angels In America”, το “Dirty Dancing” . Το ντοκυμανταίρ για τη ζωή της ήταν υποψήφιο για Όσκαρ, ενώ η Helen Mirren ενσάρκωσε την ερωτευμένη Ayn Rand σε βραβευμένη τηλεταινία . Στην Ινδία , τα βιβλία της γίνονται σύμβολα του καπιταλιστικού μετασχηματισμού της ινδικής κοινωνίας και εμπνέουν την ανερχόμενη αστική τάξη, τη νεολαία και τους επιχειρηματίες . Ειδικά, το 2009 ήταν η χρονιά της Ayn Rand, σύμφωνα με τους «New York Times»! Για πολλούς συντηρητικούς και φιλελεύθερους , ο κρατικός παρεμβατισμός της κυβέρνησης Οbama , οδηγεί τις Η.Π.Α. στην κολλεκτιβίστικη δυστοπία για την οποία είχε προειδοποιήσει η Rand στο «Atlas Shrugged» . Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι πωλήσεις των βιβλίων της να αυξηθούν θεαματικά με την έναρξη της οικονομικής κρίσης και οι αντίπαλοι του Obama να διαδηλώνουν κρατώντας πλακάτ με συνθήματα φράσεις από τα μυθιστορήματά της. Η Αριστερά και οι υποστηρικτές του προέδρου πάλι δεν μπορούν να κρύψουν την απέχθεια τους . Η δημοσιογράφος του GQ βάζει σαν τίτλο σε σχετικό άρθρο της το εύγλωττο : «The bitch is back!»

Τελικά ποιά είναι η Ayn Rand ; Ηγερία ενός σχεδόν θρησκευτικού cult ; Φτηνή προπαγανδίστρια ; Συγγραφέας πετυχημένων μπεστ-σελερ ; Ηρωϊδα του καπιταλισμού ; Φαινόμενο της ποπ κουλτούρας; Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν μπορείς να μείνεις αδιάφορος απέναντι της . Ή τη λατρεύεις ή τη μισείς. Εξάλλου, όπως έλεγε και η ίδια «Για μένα υπάρχουν μόνο δύο χρώματα. Το άσπρο και το μαύρο. Το γκρι δεν με ενδιαφέρει…».

[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend", 6-8 Νοεμβρίου 2009 ]