Το comeback του κρατισμού;

Ήταν το Νοέμβριο του 2008, όταν σε αυτή εδώ την εφημερίδα, δημοσιεύσαμε ένα αφιέρωμα με τίτλο «Το μεγάλο comeback του κράτους» . Ήταν η εποχή που οικονομολόγοι, πολιτικοί και δημοσιογράφοι κάθε πολιτικής παράταξης και ιδεολογικού χρωματισμού, μιλούσαν για το τέλος του «αχαλίνωτου φιλελευθερισμού» και ανακάλυπταν ξανά τη γοητεία του κρατισμού και του Κέυνς. Στις Η.Π.Α. η κυβέρνηση Μπους έδινε δισεκατομμύρια δολάρια για να διασώσει τράπεζες και να τονώσει την οικονομία (πολιτική που θα συνέχιζε με ακόμη περισσότερο ζήλο, ο διάδοχος του Μπάρακ Ομπάμα) . Στη Γαλλία, ο Νικολά Σαρκοζί μιλούσε για την επιστροφή του κράτους, ενώ στη Γερμανία, η Άγκελα Μέρκελ ψήφιζε ένα πρόγραμμα κρατικής στήριξης σε τράπεζες και επιχειρήσεις , το οποία χαρακτηρίστηκε σαν το μεγαλύτερο της γερμανικής μεταπολεμικής ιστορίας . Στη Μ.Βρετανία, ο Γκόρντον Μπράουν, πιο αποφασιστικός από όλους, κρατικοποιούσε τράπεζες και φιλοδοξούσε να βάλει νέους κανόνες στο διεθνές οικονομικό σύστημα. Τα διεθνή Μ.Μ.Ε. τον χαιρέτιζαν σαν τον σωτήρα της παγκόσμιας οικονομίας και οι Γάλλοι, σαγηνευμένοι, ήδη από την εποχή του Βασιλιά Ήλιου και του Ναπολέοντα, με την ιδέα της ισχυρής ηγεσίας και του μεγάλου κράτους, εκστασιάζονταν μαζί του και τον αποκαλούσαν "μάγο" ! Το «Newsweek» απηχώντας το νέο consensus έγραψε πως «Είμαστε όλοι σοσιαλιστές» , ενώ μέχρι και η Βίβλος του αγγλοσαξωνικού φιλελευθερισμού, ο «Economist», στήριζε τα μέτρα κρατικής παρέμβασης στην οικονομία .

Και να που σήμερα , μόλις 15 μήνες μετά, είναι ο «Economist» πάλι που κυκλοφορεί με κύριο τίτλο στο εξώφυλλο του : «Στοπ!-Η αντίδραση εναντίον του μεγάλου κράτους!». Ένα εξώφυλλο ενδεικτικό μιας ιδεολογικής μεταστροφής που φαίνεται να συμβαίνει πολύ πιο γρήγορα, απ’ όσο θα περίμενε κανείς. Ο παράδεισος που μας υποσχέθηκαν οι θιασώτες του κρατικού παρεμβατισμού δεν έφτασε ποτέ . Οι κρατικές δαπάνες έχουν εκτοξευθεί σε επίπεδα-ρεκόρ, τα ελλείμματα είναι εκτός ελέγχου , υποθηκεύοντας το μέλλον των επόμενων γενεών , η φορολογία αυξάνεται , επιβαρύνοντας σημαντικά τις μεσαίες τάξεις και η ανεργία καλπάζει. Ο Μπάρακ Ομπάμα, η προσωπικότητα που ενσάρκωσε με τον καλύτερο τρόπο τη νέα πίστη στην ικανότητα του κράτους να σώσει και να αναμορφώσει την οικονομία, βλέπει τη δημοτικότητα του να κατρακυλάει σε επίπεδα χαμηλότερα του 50% . Σε πρόσφατη δημοσκόπηση της «Washington Post» και του «ABC News» , οι Αμερικάνοι πολίτες κουρασμένοι από ένα κράτος Λεβιάθαν, που ελέγχει όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομίας, απάντησαν σε ποσοστό 58%(το μεγαλύτερο από το 2002) πως προτιμούν ένα μικρό κράτος που θα παρέχει λίγες υπηρεσίες . Πριν λίγες μέρες , στις επαναληπτικές εκλογές στη Μασαχουσέτη για την κάλυψη της θέσης του εκλιπόντος Γερουσιαστή Τεντ Κένεντυ, οι ψηφοφόροι επέλεξαν σε αυτή την πολιτεία-προπύργιο του Δημοκρατικού Κόμματος, έναν Ρεπουμπλικάνο, τον Σκοτ Μπράουν, στερώντας έτσι από τους Δημοκρατικούς την κρίσιμη 60ή ψήφο στη Γερουσία και θέτοντας εν αμφιβόλω το φιλόδοξο νομοθετικό πρόγραμμα της κυβέρνησης Ομπάμα . Το αξιοσημείωτο είναι πως υπέρ του Μπράουν , δεν ψήφισαν μόνο οι παραδοσιακοί Ρεπουμπλικάνοι ψηφοφόροι αλλά και η μεγάλη πλειοψηφία των αποκαλούμενων ανεξάρτητων, που δεν είναι εγγεγραμμένοι σε κάποιο κόμμα.

Επιπλέον, το πιο δυναμικό πολιτικό κίνημα αυτή τη στιγμή στις Η.Π.Α. είναι το «Κόμμα Τσαγιού » . Με μια ονομασία που προέρχεται από την εποχή της Αμερικανικής επανάστασης , όταν οι έποικοι της Βοστόνης προτίμησαν να καταστρέψουν ένα ολόκληρο φορτίο τσαγιού, παρά να δεχθούν τη φορολόγησή του από τη βρετανική κυβέρνηση, οι υπεύθυνοι του κινήματος διοργανώνουν διαδηλώσεις σε όλες τις αμερικάνικες πόλεις εναντίον του μεγάλου κράτους , της υψηλής φορολογίας και της διάσωσης των επιχειρήσεων με τα λεφτά των φορολογουμένων .Παρά τις προσπάθειες των αντιπάλων τους , να τους παρουσιάσουν σαν φανατικούς της ακροδεξιάς, και το κίνημα αυτό δείχνει να είναι δημοφιλές στους ανεξάρτητους ψηφοφόρους . Σε πρόσφατο γκάλοπ του Rasmussen, το 33% των ερωτηθέντων που δεν ανήκουν σε κάποιο κόμμα , απάντησε πως θα ψήφιζε υποψήφιους του «Κόμματος του Τσαγιού», έναντι 25% που θα ψήφιζε κάποιον Δημοκρατικό και 12% που θα ψήφιζε κάποιον Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο .

Ακόμη όμως και οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι , εθισμένοι σε δεκαετίες μεγάλου κράτους και γενναιόδωρων κοινωνικών προγραμμάτων, φαίνεται να αντιδρούν . Στη Μ. Βρετανία, η οικονομία της οποίας φαίνεται εγκλωβισμένη στο φαύλο κύκλο της ύφεσης, της ανεργίας και των υψηλών ελλειμμάτων, ο άλλοτε «μάγος» Γκόρντον Μπράουν , βουλιάζει στις δημοσκοπήσεις . Βέβαιος νικητής των εκλογών θεωρείται το Συντηρητικό Κόμμα του Ντεϊβιντ Κάμερον, που υπόσχεται … δραστικές περικοπές των δημοσίων δαπανών, ίσως μοναδικό φαινόμενο για ένα κόμμα σε προεκλογική περίοδο. Η βρετανική κοινή γνώμη φαίνεται να έχει κουραστεί με την ολοένα αυξανόμενη κρατική παρέμβαση στην οικονομία. Σύμφωνα με την ετήσια έρευνα του κρατικού «Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Έρευνας», που δημοσιεύτηκε πριν λίγες μέρες στο βρετανικό Τύπο, μόνο τα 2/5 των πολιτών είναι υπέρ της αυξημένης φορολογίας ώστε να χρηματοδοτηθούν κοινωνικά προγράμματα (το 1997 το ποσοστό αυτό άγγιζε το 62%), ενώ το 50% πιστεύει πως οι φόροι και οι δημόσιες δαπάνες δεν πρέπει να αυξηθούν άλλο (το υψηλότερο ποσοστό από το 1984). Επιπλέον μόλις το 21% πιστεύει πως τα επιδόματα ανεργίας είναι χαμηλά (53% το 1994). Διαψεύδοντας όλες τις βαρύγδουπες αναλύσεις που υποστήριζαν πως η κοινή γνώμη μετά την κρίση, θα αποδέχονταν ένα νέο, ενισχυμένο ρόλο για το κράτος, ο καθηγητή John Curtice , συγγραφέας της έκθεσης που συνοδεύει την έρευνα, επισημαίνει : « Σήμερα οι πολίτες συμφωνούν περισσότερο με τις αρχές της ελεύθερης αγοράς, απ’ ότι την εποχή της Margaret Thatcher» . Τέλος, στη Γερμανία, στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, η δυσαρέσκεια μιας ολοένα μεγαλύτερης μερίδας Γερμανών της μεσαίας τάξης με την υπερβολική γραφειοκρατία και φορολογία, έφεραν στην κυβέρνηση τους Φιλελεύθερους που ζητάνε δραστικές περικοπές στη φορολογία.

Βέβαια, αυτή η σταδιακή μεταστροφή του ιδεολογικού κλίματος δε σημαίνει πως επίκειται σύντομα και αλλαγή πολιτικής. Ο κρατισμός όμως φαίνεται πως κούρασε πολύ πιο γρήγορα απ’ όσο φοβόνταν οι οπαδοί του και απ’ όσο ήλπιζαν οι αντίπαλοι του . Το ιδεολογικό εκκρεμές άρχισε πάλι να μετατοπίζεται. Το πολιτικό παιχνίδι αποκτά ξανά ενδιαφέρον.

[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend", 5-7 Φεβρουαρίου 2010 ]