Ο καταστροφικός σεισμός που χτύπησε την Αϊτή, έγινε αφορμή για να εκδηλωθούν γι’ άλλη μια φορά τα φιλάνθρωπα αισθήματα της Δύσης απέναντι στον Τρίτο Κόσμο . Ήδη οι κυβερνήσεις των ανεπτυγμένων κρατών έχουν συγκεντρώσει πάνω από ένα δισεκατομμύρια δολάρια που θα διοχετευθούν σε ανθρωπιστική και αναπτυξιακή βοήθεια στη δοκιμαζόμενη χώρα. Άλλοι πάλι πλειοδοτούν σε ανθρωπισμό και θεωρούν πως τα ποσά αυτά δεν είναι αρκετά. Ο οικονομολόγος Jeffrey Sachs ζητάει από τις Δυτικές χώρες να διαθέσουν 10-15 δισεκατομμύρια δολάρια σε ένα πενταετές πρόγραμμα ανάπτυξης της Αϊτής, ενώ στη «Miami Herald» ο δημοσιογράφος Andres Oppenheimer, προτείνει ένα νέο Σχέδιο Μάρσαλ για το νησί . Σε ένα όργιο αλτρουϊσμού και καλών αισθημάτων , χιλιάδες στρατιώτες, μέλη ΜΚΟ και υπάλληλοι διεθνών οργανισμών έχουν εγκατασταθεί στη χώρα της Καραϊβικής για να τη… σώσουν .
Όχι , δεν έχω σκοπό να είμαι ειρωνικός. Δε θα συνταχτώ με τους κατ’ επάγγελμα καχύποπτους , δε θα δεχτώ καν πως πίσω από τη διεθνή βοήθεια κρύβονται γεωπολιτικά παιχνίδια επιρροής . Θα πάρω ως δεδομένο πως όλοι όσοι συμμετέχουν σε αυτή την προσπάθεια έχουν αγνές προθέσεις και το μόνο που θέλουν είναι απλά να βοηθήσουν τους κατοίκους του δοκιμαζόμενου νησιού . Αναρωτιέμαι όμως αν αρκεί αυτό. Μήπως για μια ακόμη φορά ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με τις καλύτερες προθέσεις ; Μήπως η διεθνής βοήθεια τελικά θα βυθίσει την Αϊτή ακόμη περισσότερο μέσα στη φτώχεια και στην εξαθλίωση; Μεταξύ 1990 και 2005, η διεθνής βοήθεια στην Αϊτή άγγιξε τα 4 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή το 7% του ΑΕΠ της χώρας. Μάλιστα, μόνο για το 2007 το ποσό αυτό έφτασε τα 700 εκατομμύρια δολάρια, όταν την ίδια χρονιά οι διεθνείς επενδύσεις μετά βίας άγγιξαν τα 70 εκατομμύρια. Και ενώ θα περίμενε κανείς πως με τέτοιο πακτωλό χρημάτων, η χώρα θα είχε μπει από καιρό στο δρόμο της ευημερίας , η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Η Αϊτή παραμένει η πιο φτωχή χώρα του Δυτικού Ημισφαίριου και μάλιστα τα τελευταία χρόνια η ανάπτυξη είναι μηδαμινή ή αρνητική. Το 80% των Αϊτινών ζει με λιγότερο από 2 δολάρια την ημέρα.
Κάτι τέτοιο, δε θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Αρκεί να πάμε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στην Υποσαχάρια Αφρική, μια περιοχή της οποίας η οικονομία εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από τη διεθνή βοήθεια. Μια ιστορία από το βιβλίο « Dead Aid» της οικονομολόγου από τη Ζάμπια, Dambisa Moyo μας δείχνει γλαφυρά τις αθέλητες συνέπειες της Δυτικής «φιλανθρωπίας» . Ο Α. έχει ένα εργαστήριο που φτιάχνει κουνουπιέρες σε μια φτωχή χώρα της Αφρικής . Κατασκευάζει 500 κουνουπιέρες την εβδομάδα και απασχολεί 10 εργάτες, που ο καθένας συντηρεί με αυτά τα χρήματα 15 άτομα (μην ξεχνάμε πως οι οικογένειες στην Αφρική είναι πολύ μεγαλύτερες από τις δικές μας!). Παρότι δουλεύουν σκληρά, δεν κατορθώνουν να φτιάξουν τόσες κουνουπιέρες ώστε να αντιμετωπιστεί η ελονοσία που μαστίζει τη χώρα. Ένας διάσημος ποπ σταρ με μεγάλη επιρροή στις «κοινωνικά ευαίσθητες» και «προοδευτικές» ελίτ της Δύσης (ας πούμε ο Μπόνο των U2) πείθει τις κυβερνήσεις των ανεπτυγμένων χωρών να συγκεντρώσουν και να στείλουν 100.000 κουνουπιέρες, με κόστος 1.000.000 δολάρια. Οι κουνουπιέρες φτάνουν στην αφρικάνικη χώρα . Ας υποθέσουμε πως όλα πάνε καλά και δεν πέφτουν, όπως γίνεται συνήθως, στα χέρια πολιτικών που τις διοχετεύουν στα μέλη της φυλής τους για να αποκομίσουν εκλογικά κέρδη ή στα χέρια συμμοριών που τις πουλούν στη μαύρη αγορά. Οι κουνουπιέρες διανέμονται κανονικά στον πληθυσμό . Η αγορά γεμίζει με τις ξένες κουνουπιέρες και ο φίλος μας ο Α, αφού δεν υπάρχει πια ζήτηση για το προϊόν του, αναγκάζεται να κλείσει το εργαστήριο του. Χωρίς δουλειά μένουν και οι δέκα εργάτες του που δεν μπορούν πια να υποστηρίξουν τους 150 συγγενείς τους .Και μην ξεχνάμε πως το πολύ σε πέντε χρόνια οι κουνουπιέρες του Μπόνο θα έχουν φθαρεί και δεν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν άλλο.
Oι χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής έχουν λάβει 300 δις δολάρια από το 1970 . Και όμως ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν κάτω από την πιο απόλυτη φτώχεια έχει εκτοξευτεί από το 11% στο 1970 στο 66% το 1998. Μεταξύ του 1975 και του 2005, η μέση ανάπτυξη ήταν αρνητική ( -1,6% ), ενώ έντεκα χώρες της περιοχής έχουν σήμερα χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο απ΄ ότι τη δεκαετία του '70 .Η αφρικάνικη εμπειρία έχει αποδείξει πως η αναπτυξιακή βοήθεια ωφελεί μόνο την ελίτ των χωρών αυτών και διαιωνίζει το διεφθαρμένο πολιτικό τους σύστημα . Τα χρήματα συνήθως καταλήγουν στους τραπεζικούς λογαριασμούς των ντόπιων ηγετών και των προστατευόμενών τους και η διαφθορά ολοένα και αυξάνεται, με αποτέλεσμα οι χώρες αυτές να γίνονται λιγότερο ελκυστικές για διεθνείς επενδύσεις. Και , όπως είδαμε στην παραπάνω ιστορία, εν τέλει καταστρέφεται η παραγωγική βάση της χώρας και η επιχειρηματικότητα των κατοίκων της. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια ανήθικη μεταφορά πλούτου από τους φτωχούς της Δύσης στην κρατικοδίαιτη και διεφθαρμένη ελίτ του Τρίτου Κόσμου , που ρίχνει την Αφρική ακόμη πιο βαθιά μέσα στη φτώχεια και την εξάρτηση ! Ίσως δεν είχε άδικο ο Κενυάτης οικονομολόγος James Shikwati, όταν το 2005 απηύθυνε έκκληση στη Δύση μέσω του γερμανικού περιοδικού «Der Spiegel» : "Για όνομα του Θεού, σας παρακαλώ σταματήστε τη διεθνή βοήθεια!." Ας σημειώσουμε , πως η πιο πετυχημένη οικονομία της Υποσαχάριας Αφρικής είναι η Μποτσουάνα, με κατά κεφαλήν εισόδημα 8170 δολάρια ( όταν ο μέσος όρος για τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής είναι μόλις 1780 δολάρια). Είναι άραγε τυχαίο πως η Μποτσουάνα είναι μια χώρα που εφαρμόζει εδώ και πολλές δεκαετίες σχετικά φιλελεύθερη οικονομική πολιτική και εξαρτάται λιγότερο από κάθε άλλη αφρικάνικη χώρα από τη διεθνή βοήθεια; (1,6% του ΑΕΠ έναντι 13% για τις υπόλοιπες )
Έτσι και στην Αϊτή, η διεθνής βοήθεια απλά στηρίζει το φαύλο πολιτικό καθεστώς της χώρας και εμποδίζει κάθε ουσιαστική μεταρρύθμιση . Ένα καθεστώς, που είτε με τη μάσκα της δημοκρατίας είτε με τη μορφή της στρατιωτικής δικτατορίας, είναι υπεύθυνο για το ότι η χώρα είναι η 10η πιο διεφθαρμένη στον κόσμο, η γραφειοκρατία και η δαιδαλώδης νομοθεσία εξαναγκάζουν το 99% των Αϊτινών επιχειρήσεων να λειτουργούν στην παραοικονομία, και τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών δεν προστατεύονται. Η ίδια η Παγκόσμια Τράπεζα , που τώρα σκοπεύει να δώσει κι άλλα 100 εκατομμύρια δολάρια στην Αϊτή , σε πρόσφατη έκθεση της κρίνει ως «μη ικανοποιητικά» τα επιτεύγματα της διεθνούς βοήθειας στο νησί, ως «αμελητέα» την πρόοδο στην ανάπτυξη των θεσμών , ενώ θεωρεί πως οι πιθανότητες για να διατηρηθούν τα όποια κέρδη είναι «ελάχιστες».
Πέρα από τη στοιχειώδη βοήθεια για την κάλυψη των πιο άμεσων ανθρωπιστικών αναγκών που δημιούργησε ο σεισμός (που μπορεί κάλλιστα να εξασφαλιστεί με την αυθόρμητη κινητοποίηση των πολιτών των ανεπτυγμένων χωρών) το μόνο που μπορεί να κάνει η Δύση για να βοηθήσει την Αϊτή και τον υπόλοιπο Τρίτο Κόσμο, είναι να καταργήσει επιτέλους τους προστατευτικούς δασμούς που εμποδίζουν τις χώρες αυτές να πουλήσουν τα προϊόντα τους στις δυτικές αγορές. Από εκεί και πέρα, ευτυχώς ή δυστυχώς, είναι στο χέρι των ντόπιων , το αν θα πετύχουν μια σταθερή και βιώσιμη ανάπτυξη. Πίσω από τις ψευδαισθήσεις μας ότι εμείς μπορούμε να σώσουμε την Αϊτή , κρύβεται ο ίδιος πατερναλισμός που χαρακτήριζε και τον ιμπεριαλισμό εκατό χρόνια πριν. Κρύβεται η ίδια , ανομολόγητη πια, πεποίθηση της ανωτερότητάς μας έναντι των «αγρίων» , μόνο που τώρα αυτή η πεποίθηση έχει φορέσει τον «ανθρωπιστικό» και «προοδευτικό» της μανδύα .Είναι πια καιρός να πάψουμε να αντιμετωπίζουμε τους κατοίκους των χωρών του Τρίτου Κόσμου , σαν παιδιά που χρειάζονται τη βοήθεια μας και να τους δούμε σαν ενήλικες που μπορούν να στηριχτούν στις δικές τους δυνάμεις. Η Αϊτή θα σωθεί μόνο από τους κατοίκους της.
[ Δημοσιεύτηκε στη "Metropolis Weekend", 29-31 Ιανουαρίου 2010 ]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου